Κρίση και Κριτική: Ο Χάμπερμας και οι υπνοβάτες

Τετάρτη 17 Δεκεμβρίου 2025

Ο Χάμπερμας και οι υπνοβάτες

Γιούργκεν Χάμπερμας: «Από εδώ και στο εξής πρέπει να συνεχίσουμε μόνοι μας» (πρώτη δημοσίευση Von hier an müssen wir alleine weitergehen, στην Süddeutsche Zeitung, 20.11.2025) - Ελληνική μετάφραση στον ιστοχώρο Κρίση και Κριτική: → «Από εδώ και στο εξής πρέπει να συνεχίσουμε μόνοι μας ως Ευρώπη» ←

Ο Γιούργκεν Χάμπερμας έγινε 96 ετών. Το δεύτερο μισό του 20ού Αιώνα και το πρώτο τέταρτο του 21ου σφραγίζονται από το έργο του στοχαστή, απλωμένο σε όλο το φάσμα των κοινωνικών επιστημών. Αλλά και από την διαρκή παρουσία και δράση του ως πολίτη. Πολιτική παρουσία κριτική, επίμονη, άκρως παρεμβατική και επιδραστική. Ως Γερμανός, ως Ευρωπαίος, ως πολίτης του κόσμου. Αλλά πάνω απ΄όλα ως Ευρωπαίος.

Ο στοχαστής και αυστηρός επιστήμονας μέσα του, ζωντανεύει και σμιλεύει τις αρετές του «άλλου Χάμπερμας», του δρώντος ενάρετου πολίτη. Τον ωθεί και του δίνει εφόδια για να γίνεται διαρκώς όλο και καλύτερος πολίτης, ακόμη και στα 96 χρόνια του· αντίστροφα η άσκηση των αρετών του πολίτη τροφοδοτεί τον στοχαστή διαρκώς, σ' όλη του την μακρά ζωή. Ο στοχασμός του και η πράξη του ως πολίτη δεν απολιθώθηκαν, δεν γέρασαν μαζί με τα χρόνια του. Σε αντίθεση με πολλούς (και πολύ νεότερους) ομοτέχνους του, αλλάζουν και αυτά για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την αέναα μεταβαλλόμενη πραγματικότητα· ο πολίτης Χάμπερμας πάντα προσπαθεί να βλέπει πέρα από τις γραμμές των οριζόντων, σ΄αυτά που θα 'ρθουν μετά από τις πολλές δεκαετίες που του δόθηκαν να ζήσει.

Ήδη το 2004 προειδοποίησε ότι το ρήγμα μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης άνοιξε φαρδύ πλατύ. Είδε έγκαιρα ότι η Δύση διχάζεται. Ως προς τα συνδυασμένα διλλήμματα για την αντιμετώπιση της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και της καταρρέουσας κατάστασης στις ΗΠΑ, η στάση του Χάμπερμας χαρακτηρίστηκε στην αρχή, μεταξύ 2022 και 2023, από προσοχή και επιφυλακτικότητα. Συνοψιζόταν στο επιχείρημα ότι η Δύση (Ευρώπη και ΗΠΑ) έχει καλό λόγο για να προμηθεύει όπλα στην Ουκρανία, αλλά αυτό συνεπάγεται και κοινή ευθύνη για την περαιτέρω πορεία του πολέμου και αυξημένες διπλωματικές προσπάθειες για ειρήνευση έγκαιρα. Δηλαδή πριν την ώρα των εκλογών στις ΗΠΑ, Νοέμβριο του 2024, ώρα κινδύνου για την Ουκρανία και την λοιπή Ευρώπη. Κινδύνου να αποκτήσουν και δεύτερο εχθρό, θρονιασμένο στον Λευκό Οίκο. Και να που τον απέκτησαν!

Τότε, η επιφυλακτικότητα του Χάμπερμας επικρίθηκε πολύ. Ο ιστορικός της πολιτισμικής εξέλιξης Florian Illies στην εφημερίδα Die Zeit («Ευχαριστούμε Αμερική, όμως φτάνει πιά!») καταλόγισε στον Χάμπερμας ότι αδυνατεί να ξεφύγει από τον μεταπολεμικό τρόπο σκέψης των Γερμανών, την ώρα που χρειάζεται «πλήρης χειραφέτηση» της Γερμανίας και της Ευρώπης όλης, ώστε «να αποσυνδεθούν πνευματικά από την Αμερική».

Τώρα, με δεδομένη την πολιτική Τραμπ, η στάση του Χάμπερμας και στα δύο αυτά αλληλένδετα πεδία (ουκρανικό και διάσπαση της «Δύσης») αποδεικνύεται εύπλαστα προσαρμοστική και εξόχως διορατική. Με δεδομένες τις εξελίξεις επί προεδρίας Τραμπ, τώρα πια, ως προς το δέον γενέσθαι, ο Χάμπερμας θεωρεί ως μόνη λύση «την ενίσχυση της επιρροής της ΕΕ, σε τέτοιο βαθμό ώστε να μπορεί να επιβληθεί στην παγκόσμια πολιτική και στην παγκόσμια κοινωνία ως αυτόνομος παράγοντας, ανεξάρτητος από τις ΗΠΑ και ανεξάρτητος από επιβλαβείς για το δικό της σύστημα συμβιβασμούς, με τις ΗΠΑ ή με άλλα αυτοκρατικά και αυταρχικά κράτη». Τώρα πια ο Χάμπερμας γράφει την λέξη «Δύση» μέσα σε εισαγωγικά.

Με τρόπο έμμεσο, τώρα επανορθώνεται και η άδικη επίκριση του Χάμπερμας τότε, το 2022-2023, εναντίον της τότε Υπουργού Εξωτερικών της Γερμανίας Ανναλένα Μπέρμποκ, για την επίμονη πολιτική της υπέρ του εξοπλισμού της Ουκρανίας. Γιατί σήμερα, η γραμμή άμυνας της Ευρώπης, όχι μόνον στρατιωτικής αλλά και γεωπολιτικής, είναι το μέτωπο του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας. Ο ισχυρότερος εγγυητής της όποιας πραγματικής επιρροής της ΕΕ στο νέο τοπίο, είναι η μαχόμενη Ουκρανία. Προπύργιο της Ευρώπης και σκληρός πυρήνας της ταυτόχρονα, όχι μόνον στρατιωτικός. Όμως χωρίς επαρκή βοήθεια σε οπλισμό τότε, δεν θα υπήρχε Ουκρανία σήμερα.

Το έργο του Γιούργκεν Χάμπερμας είναι ίσως ό,τι πιο άρτιο και πιο φιλόδοξο κάρπισε ο κοινωνικός και πολιτικός στοχασμός από τα μέσα έως του τέλος του 20ού Αιώνα. Τώρα, βαθιά μέσα στον 21ο, οι νέες πραγματικότητες δείχνουν και τα δικά του όρια. Πρόκειται για την σχετική υστέρηση της κοινωνικής και πολιτικής σκέψης συνολικά, σε σύγκριση με τις φυσικές και μαθηματικές επιστήμες. Το έργο του και ο ευρύτερος στοχασμός νέων και παλιών γενεών της Κριτικής Θεωρίας, έχουν και αυτά πολλούς από τους περιορισμούς της εποχής και της ακαδημαϊκής συντεχνίας των κοινωνικών επιστημών και της πολιτικής φιλοσοφίας, οι οποίοι καλά κρατούν έως και σήμερα. Ακόμη και αυτός ο βαθύς ανατόμος της πιο ύπουλης μορφής ανορθολογισμού, δηλαδή της «εργαλειακής ορθολογικότητας», αδυνατεί να στοχαστεί «out of the box» της καθιερωμένης κοινωνικής και πολιτικής σκέψης. Δηλαδή να δεί και πέρα από το σύστημα «κοινωνία και πολιτική», πώς αυτό το σύστημα αλληλεπιδρά με ό,τι είναι εξωτερικό του και απείρως ισχυρότερό του: Περιβάλλον του συστήματος, η φυσική πραγματικότητα.

Η διάσπαση της «Δύσης» σχετίζεται στενά, εκτός των άλλων, με αλληλοαποκλειόμενες επιλογές των ΗΠΑ αφενός και των άλλων αφετέρου, για το ενεργειακό και κλιματικό μέλλον των χωρών της «Δύσης» και του πλανήτη όλου. Εξαιτίας των εγκαθιδρυμένων μεθοδολογικών περιορισμών οι οποίοι υψώνουν στεγανά ανάμεσα στις κοινωνικές και φυσικές επιστήμες, ο Χάμπερμας αφήνει «εκτός λογαριασμού» αυτή την παράμετρο. Άν για τούτο τον λόγο, το έργο του μπορεί να θεωρηθεί παρωχημένο, το ίδιο ισχύει σήμερα για όλη σχεδόν την εγκαθιδρυμένη κοινωνική και πολιτική σκέψη.

Απογοητευμένος από τους σήμερα ισχυρότερους δρώντες παράγοντες (agents) στις πολιτικές εξουσίες της Ευρώπης, ο Χάμπερμας γίνεται βαθιά απαισιόδοξος. Όμως σε πείσμα της απαισιοδοξίας του, τόσο το επιστημονικό έργο του όσο και η παραδειγματική στάση του ως πολίτη, προσφέρουν πολύ γερές βάσεις σε όσους προσπαθήσουν να αδράξουν όλα τα νήματα που συνιστούν το υφαντό της ακόμη «ανολοκλήρωτης νεωτερικότητας», τις διαπλοκές και τους κόμβους της.

Έχοντας ξεγράψει τις ΗΠΑ μέχρι νεωτέρας, η βαθιά απαισιοδοξία του Χάμπερμας για το άν η ΕΕ θα τα καταφέρει, προέρχεται από «την διαρκή ενδυνάμωση του δεξιού λαϊκισμού» στις χώρες-μέλη, κυρίως όμως από την εκ μέρους του Χάμπερμας καταδικαστική αξιολόγηση της πολιτικής της σημερινής γερμανικής κυβέρνησης. Μετά το πρόωρο τέλος της καγκελαρίας Σολτς-Χάμπεκ εξαιτίας της αυτοκτονικής επίθεσης πολιτικής δολιοφθοράς των μικρότερων συγκυβερνώντων Φιλελεύθερων, «η τωρινή γερμανική κυβέρνηση [CDU+CSU+SPD] συνεχίζει την υποκριτική ευρωπαϊκή πολιτική την οποία ασκούσε η καγκελάριος Μέρκελ», γράφει ο Χάμπερμας. «Δεν υπάρχει καμία σοβαρή ένδειξη ότι η σημερινή γερμανική κυβέρνηση λαμβάνει ουσιαστικά μέτρα για να οδηγηθούμε σε μια EE ικανή να δρα στην παγκόσμια σκηνή».

Αυτός ήταν ανέκαθεν ο κλασικός τρόπος των επιδραστικών πολιτικών παρεμβάσεων του Χάμπερμας, από την «Διαμάχη των Ιστορικών» (Historikerstreit) για τον ναζισμό μέχρι την κρίση της Ευρωζώνης 2008-2015 και την μακρά εποχή ευρωπαϊκής υπνοβασίας στα χρόνια της Άνγκελα Μέρκελ. Ο Χάμπερμας προσπαθεί να καταπολεμά το «εσφαλμένο όλον» αποκαλύπτοντας τοξικά αίτια ή ρίζες του, τα οποία δηλητηριάζουν επικίνδυνα τον δημόσιο βίο εντός της Γερμανίας. Είναι αφυπνιστική κλήση σε συναγερμό· ταυτόχρονα, είναι ένα είδος πολιτικού «εξορκισμού του Κακού».

Γ. Β. Ριτζούλης

Μαζί, μεταφρασμένα αποσπάσματα από το επίμετρο του αρχισυντάκτη της Süddeutsche Zeitung Kurt Kister στο ίδιο τεύχος της εφημερίδας.

Ευρωσκεπτικιστές κατά λάθος - Πολιτική ανευθυνότητα και στρατηγική ανικανότητα

Καρλ Σλέγκελ: Η Ουκρανία διδάσκει την λοιπή Ευρώπη - «Η Ευρώπη είναι τώρα μόνη και όλα επαφίενται στον εαυτό της»

«Μεταπολιτική» α λα Τραμπ (πολιτική = καπιταλισμός); Ή, λόγω Τραμπ, το Πολιτικόν επιστρέφει στην Ευρώπη; Χάραλντ Βέλτσερ και Άλμπρεχτ φον Λούκε διαφωνούν

Χάμπερμας, ο τελευταίος φιλόσοφος: Κριτική και επικοινωνιακή πράξη· από τον Ψυχρό Πόλεμο στα
αδιέξοδα του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού - Συνέντευξη του στο περιοδικό L' Esprit

Γιούργκεν Χάμπερμας: Χρειαζόμαστε δημοκρατική πόλωση. Πόλωση των δημοκρατικών κομμάτων μεταξύ τους

Γιούργκεν Χάμπερμας: Στην ιστορία, εποχές στις οποίες καπιταλισμός και δημοκρατία ισορροπούσαν ήταν η εξαίρεση, όχι ο κανόνας

Μιά βραδιά στο Βερολίνο. Με τον Γκάμπριελ, με τον Μακρόν και με τον Χάμπερμας - η εισαγωγική ομιλία του Χάμπερμας εδώ ←

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Πολιτική Δύση, πολιτισμική Δύση - Παλινόρθωση του Παλαιού Καθεστώτος στην εποχή των διακινδυνεύσεων;

Ακροδεξιά, ψεκασμένοι, κλιματική κρίση, ΑΠΕ και ορυκτά καύσιμα

Οι ψευδοεπιστήμες και οι θεωρίες συνωμοσίας είναι σήμερα το πιο ισχυρό ναρκωτικό και προ-καλούν συλλογική αποβλάκωση. Δεν είναι το παραδοσιακό ιδεολογικό όπιο, «μαζεμένο από το χωράφι». Είναι καθαρή ηρωίνη, «βιομηχανι-κής παραγωγής».
Από στενά πολιτική άποψη, θα άξιζε να εξετα-στεί, γιατί τόσο εύκολα, σχεδόν όλοι οι απλοί άνθρωποι με λίγο ή πολύ ακροδεξιές ιδεολο-γικές προτιμήσεις (αλλά και πολλοί από τους αναρχικούς και αριστερίστες), είναι, πάνω απ' όλα, σφοδροί αρνητές της κλιματικής αλλαγής, πετρελαιολάγνοι, αεριοφάγοι, βενζινομανείς, λιγνιτοδίαιτοι, μισούν τα αιολικά και τα φωτο-βολταïκά πιο πολύ και από τον διάολο. Και ηδονίζονται τόσο πολύ με την εισπνοή των πραγματικών ψεκαστικών αερίων, αυτών που εκπέμπουν οι επιτήδειοι, οι έχοντες συμφέρον από την αποβλάκωση και μαζοποίηση.
Η απέχθεια για τις ΑΠΕ είναι συνήθης ανορθο-λογισμός; Είναι κλασική ιδεολογία (ψευδής συ-νείδηση); Ή μήπως είναι σύμπτωμα πιο πολύ-πλοκης και πιο σκληρής διαστροφής, μιας παθολογίας ενός συγκεκριμένου ανθρωπολογι-κού τύπου, μια «μεταμοντέρνα» δεισιδαιμονία, η οποία δυναμώνει ακριβώς επειδή επικρατεί ο «μεταμοντέρνος» κανόνας του σχετικισμού, το anything goes;
Γιατί σ΄ αυτή την κοινωνική διαμάχη υπάρχει και μια άλλη πτυχή. Η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών με άντληση ενέργειας είτε απευθείας από την πρωταρχική φυσική πηγή ενέργειας του πλανήτη (δηλαδή συλλαμβάνοντας την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία του ήλιου με τα φωτοβολταïκά συστήματα), είτε από την ατμο-σφαιρική κυκλοφορία που προκαλεί αυτή η ακτινοβολία (ανεμογεννήτριες), εκλαμβάνεται ως απόκλιση, ως επικίνδυνη «καινοτομία». Ενώ η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών μέσω εταιρει-ών που καίνε ορυκτά καύσιμα, είναι κάτι που εκλαμβάνεται ή γίνεται ανεκτό ως «το φυσικό», «το λογικό», «η κανονικότητα».
Έτσι η ανορθολογικότητα δεν εμφανίζεται απλά ως μέρος του λόγου μιας ορισμένης κοινής γνώμης, τον οποίο μπορεί κανείς να κατατάξει στα αποτελέσματα της εσκεμμένης παραπλά-νησης λόγω συμφερόντων, στο «ψέκασμα», στη διάδοση πλασματικών «πραγματικοτήτων», στις συνέπειες της ιδεολογίας ως ψευδούς συνείδη-σης κτλ.
Το ίδιο το γεγονός ότι γίνεται και σήμερα συζήτηση για το τι από τα δύο είναι απόκλιση και τι κανονικότητα (η χρήση απευθείας της πρωταρχικής πηγής ενέργειας; ή η άντληση ενέργειας με καύση μέσα σε ελάχιστο ιστορικό χρόνο προïόντων που προέρχονται από την ίδια πηγή και η βιόσφαιρα τα δημιούργησε ενεργών-τας επί εκατομμύρια χρόνια;), θέτει πάλι το πο-λυσυζητημένο ερώτημα του λογικού και του ανορθολογικού τόσο ως προς τα μέσα, όσο και ως προς τους σκοπούς.
Δεν είναι ζήτημα «παραπλάνησης»· αλλά ερωτά τί (είτε μέσο είτε σκοπός) μπορεί να είναι επιστημονικά (εν τέλει λογικά) έγκυρο και τί δεν μπορεί.
Είμαστε σε εποχή στην οποία οι δεισιδαιμονίες με προέλευση άμεσα θρησκευτική έχουν, υπο-τίθεται, υποχωρήσει. Οι άλλες;

Νοέμβριος 2024

Οι ΗΠΑ σήμερα
Tι απομένει να κάνουμε εμείς, οι Ευρωπαίοι;

Οι ΗΠΑ στα χρόνια πριν την ήττα στο Βιετνάμ, ήταν παντοδύναμη υπερδύναμη, όπως άλλωσε και η ΕΣΣΔ. Με άνεση έκαναν τότε και οι δύο τις «δουλειές» τους σε κάθε γωνιά του πλανήτη και σταματούσαν μόνον όπου ερχόταν σε αντι-παράθεση μεταξύ τους (π.χ. κρίση πυραύλων στην Κούβα). Αυτό άρχισε να αλλάζει μετά τις στρατιωτικές και πολιτικές ήττες στο Βιετνάμ και στο Αφγανιστάν αντίστοιχα.
Σήμερα ΗΠΑ και Ρωσία είναι στρατιωτικοί γί-γαντες (οι ΗΠΑ είναι και οικονομικός γίγας, μέ-χρι νεωτέρας) αλλά αμφότεροι με πήλινα πολι-τικά πόδια.
Ωστόσο, η μεν Ρωσία είναι κλασική απολυταρ-χία και λειτουργεί έτσι, στοιχειωδώς αποδοτικά, με την σταθερότητα που μπορούσαν να έχουν οι καθαρά αντιδραστικές, μοναρχικές πολιτικές εξουσίες του 19ου Αιώνα. Λειτουργεί όπως λει-τουργούσαν στο εσωτερικό τους, αλλά επίσης πιέζοντας στρατιωτικά τον άμεσο περίγυρο τους η τότε Αυτοκρατορική Ρωσία της Μεταναπολε-όντειας εποχής, η δικέφαλη Μοναρχία των Αψ-βούργων, η Γαλλία της Παλινόρθωσης, η Πρω-σία, αλλά και η Βικτωριανή Αγγλία
Αντίθετα, οι ΗΠΑ, άν τις δούμε από τη σκοπιά του πολιτικού συστήματος, ή συνταγματικά, ή και ως νομικό-πολιτικό πολιτισμό εντός μιας αντιπροσωπευτικής δημοκρατικής τάξης πραγ-μάτων, είναι πολιτικό αναρχομπάχαλο. Ως πο-λιτικός πολιτισμός είναι παγιδευμένη σε μια απολιθωμένη, παλαιολιθική μορφή Δημοκρα-τίας, υπό συνταγματικό καθεστώς του 19ου Αι-ώνα. Στο παγκόσμιο συστημα και στη γεωπολι-τική του 1967 ή ακόμη του 1989, αυτό λειτουρ-γούσε επαρκώς. Όμως εν έτει 2023 δεν λειτουρ-γεί. Παράγει γενικευμένο ανορθολογισμό.
Ποιός φανταζόταν στην εποχή του Βιετναμικού Πολέμου, στη δεκαετία του 1970, ότι 40-50 χρόνια μετά, θα μπουκάριζαν στο Καπιτώλιο της Ουάσιγκτων «αντισυστημικά» φρικιά με κέ-ρατα και με αρκουδοτόμαρα, με καλάσνικωφ στα χέρια, για να ενθρονίσουν ξανά τον ηττημένο στις εκλογές αγαπημένο τους Πρόεδρο;
Αν δούμε τη μεγάλη εικόνα, το χειρότερο μειονέ-κτημα των ΗΠΑ και πηγή των πολιτικών κακών είναι ο λεγόμενος Αμερικανικός τρόπος ζωής. Στις ΗΠΑ αγοράζουν ακόμη τη βενζίνη για τα αυτοκίνητά τους στο 1/2 της τιμής που κοστίζει το ίδιο εμπόρευμα στην Ελλάδα, στη Γερμανία, στην Ισπανία ή στην Πολωνία. Την ίδια στιγμή, όλοι οι επιστημονικοί δείκτες κοινωνικών ανισο-τήτων κατατάσσουν στις ΗΠΑ σε ίδιο επίπεδο με τις Μεσανατολικές χώρες ή με το Μεξικό και με την Βενεζουέλα. Καμιά σχέση με την ηπει-ρωτική Ευρώπη, τουλάχιστον την βορείως των Άλπεων.
Ο λεγόμενος Αμερικανικός τρόπος ζωής δεν είναι διατηρήσιμος. Η εμφανής πια αποτυχία του είναι η αιτία που μετά το 1980 διέβρωσε το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ και τώρα το καταστρέφει.

Η Ευρώπη πρέπει να διασφαλιστεί για να είναι ανθεκτική σε ενδεχόμενη ολική αποτυχία των ΗΠΑ. Αυτό συνεπάγεται, πρώτα-πρώτα, χειρο-πιαστά και πολύ σκληρά πράγματα. Είναι και-ρός να αποκτήσει η ΕΕ την πιο συνεκτική κοινή πολιτική άμυνας και ασφάλειας που ταιριάζει σε μια Ένωση κρατών. εν μέρει με ομοσπονδια-κά χαρακτηριστικά. Να αποκτήσει κοινό στρα-τό με ισχυρή κοινή δύναμη αποτροπής.
Δύσκολο αλλά αναγκαίο - ανάγκα και Θεοί πείθονται. Άλλη εναλλακτική λύση δεν έχει.
Οι πραγματικοί δημοκράτες και οπαδοί της μα-χόμενης δημοκρατίας θα είναι οι κινητήριες δυ-νάμεις γι αυτόν τον δύσκολο και οδυνηρό μετα-σχηματισμό. Στις αυθεντικά δημοκρατικές πολι-τικές δυνάμεις των χωρών της Ένωσης, αρχίζον-τας από τις Πράσινες και Σοσιαλιστικές (ή Σο-σιαλδημοκρατικές, το ίδιο είναι), φθάνοντας μέ-χρι και όσες Συντηρητικές και Φιλελεύθερες όχι μόνον διακηρύσσουν αλλά και εννοούν ότι το φι-λελεύθερο δημοκρατικό κράτος, δηλαδή αυτό με δικαιώματα και ελευθερίες, αξίζει να συντη-ρηθεί και να βελτιωθεί, τίθενται νέα καθήκοντα: Βιωσιμότητα, κοινωνική συνοχή, συμφιλίωση με τη φύση, ανθεκτικότητα έναντι διακινδυνεύσεων. Και γεωπολιτικών. Αυτό το έργο είναι πεδίον δόξης λαμπρόν και για ό,τι αξίζει να λέγεται μια εκδοχή Αριστεράς άξια της εποχής μας. Δηλαδή δημοκρατική και ανανεωτική.
Οι ΗΠΑ είναι δημοκρατία μεν, παλαιολιθικής κοπής δε - έχει μείνει στον 19ο Αιώνα -, με νο-μικό και πολιτικό πολιτισμό ημι-νεωτερικού τύ-που, με κοινωνία σε αγεφύρωτο διχασμό και με μεγάλα τμήματα της βυθισμένα σε αδιέξοδη πολιτισμική παρακμή.
Ο λεγόμενος Αμερικανικός τρόπος ζωής (που βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα) είναι αδιέξοδος, μη διατηρήσιμος και καταστρέφει τον πλανήτη, γι αυτό έχει ημερομηνία λήξης. Η ακραία κοινω-νική ανισότητα και το απαρχαιωμένο πολιτικό σύστημα στις ΗΠΑ μπορούν μόνον να παράγουν πολιτικές παρακμάζουσας Πολιτείας. Δεν είναι ασφαλές να στηριζόμαστε ως Ευρώπη σε μια παρακμιακή δημοκρατία.

Οκτώβριος 2023

Ταυτοτικά & καθολικά δικαιώματα: Γάμος για όλους
Πλανήτης για όλους, σημερινούς κι επόμενους;

«..Και συ χτενίζεσαι»
Μερικούς μήνες αφότου κάηκε η Θράκη, πνίγη-κε στις πλημμύρες η Θεσσαλία, ένα χρόνο μετά το τρομακτικό σιδηροδρομικό δυστύχημα στη χώρα που σχεδόν δεν έχει τρένα, και ενώ η ζωή στις IX-αυτοκινητόπληκτες ελληνικές μεγαλου-πόλεις και στις συνοικίες τους γίνεται όλο και πιο αβίωτη, λες και ζούμε σε πόλεις της Μέσης Ανατολής, ποιές θεώρησε ως πιο επείγουσες νομοθετικές επεμβάσεις και μεταρρυθμίσεις η ελληνική πολιτική εξουσία;
Αυτό το ερώτημα ίσως απασχολήσει τους αυρι-ανούς ιστορικούς των πολιτικών συστημάτων και των κοινωνιών. Από τη σκοπιά της απλής λογι-κής, προκειμένου να απαντήσουν γιατί συνέβη έτσι όπως βλέπουμε να συμβαίνει τώρα και όχι αλλιώς, ίσως οι ιστορικοί σηκώσουν τα χέρια ψηλά με απορία.
Ίσως πάλι σκεφτούν ότι η ελληνική σοφή ρήση «πάμε κι όπου βγει» έδωσε λύση σε ένα ακόμη πρόβλημα.
Εάν όμως λάβουμε υπόψη αριθμούς και ποσο-στά (πράγματα που δεν συνηθίζεται να τα χει-ρίζονται με σεβασμό στη χώρα των Greek stati-stics), είναι αναπόφευκτο και το το πολιτικό-ηθικό ερώτημα:
Πόσο κερδίζουν ή χάνουν σε δημοκρατική νομι-μοποίηση τα απανταχού δημοκρατικά κομμα-τικά συστήματα - όπως εν προκειμένω το ελλη-νικό, όταν, αφενός σπεύδουν να ικανοποιήσουν αιτήματα ή δικαιώματα, π.χ. στο γάμο, ενός ποσοστού του πληθυσμού πολύ μικρότερου του 5 %, και αφετέρου, την ίδια στιγμή, αδιαφορούν εντελώς και δεν κάνουν απολύτως τίποτε (ή κά-νουν παρελκυστικές κινήσεις), για ό,τι αφορά τα πιο θεμελιακά δικαιώματα του 100 % του πλη-θυσμού, του νυν και του μέλλοντος; Το δικαίωμα σε μια ζωή με αξιοπρεπή τρόπο, φυσικό τρόπο, το δικαίωμα να πατούν και αύριο τα πόδια τους σε έναν πλανήτη που θα μπορεί να τους προσφέρει μια τέτοια ζωή.
Αναφερόμαστε βέβαια στην ανθρωπογενή κλιματική κατάρρευση και όλα τα σχετικά που συνδέονται με αυτήν και με άλλες διαδικασίες καταστροφής του περιβάλλοντος.
Εάν οι ιστορικοί το δουν έτσι, από καθαρά πο-λιτική σκοπιά, ως ζήτημα πολιτικής νομιμοποίη-σης, ίσως η απορία τους γίνει μικρότερη. Ίσως οι επιλογές τους για να λύσουν τον γρίφο θα περιοριστούν σε δύο μόνον:
1. Είτε να διαγνώσουν ανεγκέφαλο πολιτικό προσωπικό και πολιτικο-πολιτισμικές- μιντιακές ελίτ.
2. Είτε να δουν εν δράσει υποκριτές, κυνικούς: Ευαίσθητους στην ικανοποίηση δικαιωμάτων, οσοδήποτε έγκυρων, ποικίλων κοινωνικών-«ταυ-τοτικών» μειοψηφιών οσοδήποτε μικρών, εάν αυτές οι μειοψηφίες υπερεκπροσωπούνται στο πολιτικό προσωπικό, στα media, στον χρηματο-πιστωτικό τομέα, στην «πολιτιστική βιομηχανία» κτλ, δυσανάλογα με το ειδικό βάρος τους στην όλη κοινωνία. Ενώ ταυτόχρονα, οι ίδιοι «ευαί-σθητοι» νομοθέτες, έχουν γραμμένο εκεί όπου δεν πιάνει μελάνη το 100 % του πληθυσμού, ιδίως εκείνους που δεν μπορούν ακόμη να ψηφίσουν
Εάν ισχύει το δεύτερο, οι ιστορικοί με γνώση πολιτικής επιστήμης εύκολα θα καταλάβουν ότι οι τυχερές αυτές «ταυτοτικές» μειοψηφίες απο-κτούν προτεραιότητα επειδή ακριβώς λόγω της δυσανάλογης υπερεκπροσώπησης σε συστημι-κούς (με την ορολογία του Χάμπερμας) ή παρα-συστημικούς τομείς, π.χ. οικονομία, πολιτική, media και «πολιτιστική βιομηχανία», παράγουν δυσανάλογα μεγάλη πολιτική ισχύ, την οποία μπορούν να «δανείζουν» - φυσικά με ακριβό αντίτιμο - στους άμεσους χρήστες και χειριστές πολιτικής ισχύος: Στο εκτελεστικό και νομοθε-τικό πολιτικό προσωπικό, στους άλλους (στους «γραφειοκρατικούς») μηχανισμούς των κομμά-των, στους δικαιϊκούς και στους άλλους θεσμούς της δημοκρατίας.
'Ετσι δημοκρατικοί σκοτώνουν τη δημοκρατία. Αυτοί που κρατούν το πιστόλι είναι οι λεγόμενοι αντισυστημικοί, η φιλοολοκληρωτική Άκρα Δε-ξιά που θα ήθελε πάρα πολύ όλες οι δημοκρα-τίες να αλωθούν από πολιτικές α λα Τραμπ και ιδίως από καθεστώτα α λα Πούτιν.
Όμως, αυτοί που πουλούν το όπλο και τις σφαί-ρες στους «αντισυστημικούς» είναι οι σκληροί εγωιστές και ασυμβίβαστοι φιλοσοφικά φιλε-λεύθεροι που αδειάζουν τη δημοκρατία από ουσιαστικά περιεχόμενα ελευθερίας, ισότητας και αδελφοσύνης, μαζί και η μεταμοντέρνα ή λεγόμενη δικαιωματική Αριστερά, η οποία έχει αποδεχτεί, με χαρά και με ψυχή βαθιά, να είναι όμηρος των πρώτων.
Η δυνατότητα γάμου για όλους, ανεξαρτήτως προσανατολισμού φύλου, άς νομοθετηθεί. Κακό δεν κάνει, αρκεί να έχουν προτεραιότητα τα θε-μελιώδη δικαιώματα των παιδιών απέναντι σε ελάσσονα δικαιώματα των ενηλίκων και να μένει απαραβίαστη η αξιοπρέπεια του ανθρώπου και του σώματός του.
Μολονότι η νομοθέτηση γάμου των ομόφυλων είναι ακτιβισμός εκνομίκευσης καθοδηγούμενος από πρόσκαιρους συσχετισμούς ισχύος μέσα στην κοινωνία και στην πολιτική, δεν είναι επικίν-δυνη απειλή για την φύση του ανθρώπου, όπως αναμφίβολα είναι άλλα πράγματα, π.χ. η πα-θητική ή κατόπιν υπολογισμού πολιτική αποδο-χή της κλιματικής κατάρρευσης ή της προκλητι-κά εξωφρενικής κοινωνικής ανισότητας. Όμως δεν είναι ούτε πολιτισμικό και πολιτικό επίτευγ-μα ισότητας της νεωτερικότητας και του Διαφωτισμού.
Γιατί Διαφωτισμός σημαίνει, πέραν των άλλων, διαρκή κριτική, αναστοχασμό, αυστηρό έλεγχο της εγκυρότητας ισχυρισμών, αποφάσεων και δράσεων, με κριτήρια λογικά και αξιολογικά. Δηλαδή απαντήσεις και στα ερωτήματα «πώς γίνεται;», «για ποιό λόγο;», «τι δυνάμεις κινούν αυτή την πράξη;», «είναι σημαντικό και επείγον ή άλλα είναι σημαντικά και επείγοντα;», «γιατί τώρα και όχι αύριο ή χθές;», «γιατί προτεραιό-τητα σ' αυτό και όχι σε άλλα;», και λοιπά.
Πραγματική απειλή προκύπτει. αλλά ως «πα-ράπλευρη επίπτωση». Δεν εκπορεύεται από το συγκεκριμένο ζήτημα αλλά από το είδος πολιτι-κής που δρά και εδώ.
Όταν η πολιτική, δεξιά, αριστερή ή άλλη, και η επικρατούσα δημόσια συζήτηση στις κοινωνίες, βλέπουν αδιάφορες τον ελέφαντα να γκρεμίζει το σπίτι, κι αυτές καταγίνονται με το να καθαρί-ζουν ένα από τα πολλά θολά του τζάμια, τότε τους ταιριάζει επάξια ο τίτλος της ιστορικής επι-θεώρησης του Ελεύθερου Θεάτρου και του Λουκιανού Κηλαηδόνη: «..και συ χτενίζεσαι», 1973.
Αυτό που συμβαίνει εν έτει 2024 δεν είναι «με-ταπολιτική» όπως ισχυρίζονται μερικοί. Τέτοιο πράγμα δεν υπάρχει. «Τους τα είπαμε, μας τα είπανε, τους τα ξαναλέμε». Πολιτική είναι. Συνή-θης όπως την ξέραμε και την ξέρουμε. Συνήθης διότι συσχετισμοί ισχύος αποφασίζουν.
Εάν θα υπάρχουν αύριο ιστορικοί, θα αξιολογή-σουν. Όμως «το θέμα είναι τώρα τι λες», σημερινέ πολίτη.

Φεβρουάριος 2024

ΠΑΣΟΚ, ΝΔ και ως «ενδιάμεσος» ο ΣΥΡΙΖΑ. Ροές εκλογικών προτιμήσεων κι ένας κύκλος που κλείνει

Το αποτέλεσμα των διπλών κοινοβουλευτικών εκλογών του 2023 έδειξε πώς έκλεισε ένας δε-καετής κύκλος αλλαγής κομματικών προτιμή-σεων. Επιβεβαίωσε αυτό που είχε ήδη φανεί στον ορίζοντα από το 2019.
Το δημοψήφισμα του καλοκαιριού του 2015, καθώς και τα πριν και τα αμέσως μετά από αυτό, είχαν λειτουργήσει ως ιμάντες μεταφοράς πολυάριθμων οπαδών του «ριζοσπαστικοποι-ημένου», εθνοπατριωτικού ρεύματος του ΠΑ-ΣΟΚ. Στην αρχή συνέβη μια προσωρινή ενα-πόθεση στον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά στη συνέχεια το ρεύμα κινήθηκε προς τη ΝΔ. Βαθμιαία. Πρώτα εν μέρει (2019). Το 2023 επισφραγίστηκε το τέλος της διαδρομής και ο κύκλος κλείνει.
Ένα άλλο, όχι μικρότερο κομμάτι ψηφοφόρων, το 2009 ψηφοφόροι της τότε «λαϊκοδεξιάς» ΝΔ, είναι αυτό που στην όλη περίοδο 2010-2015 «ριζοσπαστικοποιήθηκε» και μετατοπίστηκε προς την Χρυσή Αυγή και τους ΑΝΕΛ, σε μικρότερο βαθμό και προς τον τότε «αντιμνη-μονιακό» ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό το μικρότερο κομμάτι, όπως και το πρώτο ρεύμα, το «ΠΑΣΟΚογενές», κατά την τετραετή διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ μπήκε σε περιδίνηση. Ο ανειλικρινής τρόπος «επικοινωνιακού» χειρισμού από τον ΣΥΡΙΖΑ των διακυβευμάτων και κυβερνητικών πολιτικών της εποχής 2015-2019, αυτών που αφορούσαν το δημοψήφισμα, τα μνημόνια, τα πρωτογενή πλεονάσματα, τον ΕΝΦΙΑ κτλ, αποδείχτηκε μακροπρόθεσμα αυτοκαταστροφικός.
Το πρώτο ρεύμα, το «ΠΑΣΟΚογενές», στράφη-κε προς τη ΝΔ ως μη χείρον βέλτιστον. Από το δεύτερο ρεύμα, δηλαδή τους «αγανακτισμέ-νους» δεξιούς, μερικές μερίδες προτιμούν να επιστρέψουν στη ΝΔ, αλλά οι πιο πολλοί απωθούνται εντονότατα (πιο έντονα ακόμη και από «αριστερούς») από το «Μητσοτακικό» προφίλ της σημερινής ΝΔ. Αποτέλεσμα είναι αυτό το πολύμορφο χαοτικό σύνολο της «Ελ-ληνικής Λύσης», των «Σπαρτιατών» και της «Νίκης» (συνολικά 12, 5 % των εγκύρων), εν μέρει τροφοδοτήθηκε και μια συνιστώσα της «Πλεύσης Ελευθερίας».
Ωστόσο, άλλα κομμάτια και των δύο ρευμάτων «φυγής» από το ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ, τα οποία τώρα έγιναν τρία επειδή ογκώνεται και η φυγή από τον ΣΥΡΙΖΑ, συνέβαλαν και συμβάλλουν στο διαρκές, όλο και πιο αυξανόμενο ρεύμα φυγής από τις εκλογικές διαδικασίες (αποχή). Αξιοσημείωτο είναι ότι ακόμη και η συμμετοχή στο δημοψήφισμα του 2015 παρακολούθησε αυτή τη διαρκή, κλιμακούμενη μείωση των συμ-μετεχόντων στις κεντρικές διαδικασίες «έκφρα-σης πολιτικής γνώμης».
Πρόκειται φυσικά για απλοποιημένη περιγραφή της αριθμητικής μεταβολής των πολιτικών προτι-μήσεων στα χρόνια 2009-2023. Γιατί υπάρχουν επίσης οι ουκ ολίγοι ψηφοφόροι που πρώτη φο-ρά το 2023 άσκησαν δικαίωμα ψήφου από τα 17 (η σχετική πλειοψηφία τους στράφηκε τώρα προς τη ΝΔ), οι εν τω μεταξύ θανόντες, αλλά και η μετανάστευση 500.000 νέων για εργασία εκτός Ελλάδος. Όλα αυτά συνδιαμορφώνουν το πραγματικό σώμα των εκλογέων, το θεωρητικό αλλά και το ενεργό, εν έτει 2023.

Ωστόσο, η όλη μεσο-μακροπρόθεσμη «κυκλο-φορία» των κομματικών προτιμήσεων, σε πολύ αδρές γραμμές συνοψίζεται σε μια έντονη ροή από το ΠΑΣΟΚ του 2009 προς τη ΝΔ, εν μέρει και σε κομματικό «επαναπατρισμό» στην ίδια τη ΝΔ κάποιων Νεοδημοκρατών του 2009, με ενδιάμεσο σταθμό και βραχυπρόθεσμο «μεσο-λαβητή» και στις δύο ροές, τον ΣΥΡΙΖΑ των ετών 2010-2019.
Η ροή προς όφελος της ΝΔ μετριάζεται από την συνεχιζόμενη αποξένωση από τη ΝΔ μέρους του «εθνικολαϊκού» πυρήνα της, ο οποίος μετατοπί-ζεται προς τα ακροδεξιά.
Αλλά και αυτό δεν είναι πρώτη φορά που συμ-βαίνει. Βλ. π.χ., εν μέρει, το ΛΑΟΣ του Καρα-τζαφέρη (3,8% το 2007, 5,63% το 2009).
Τέλος, η επιτυχία της ΝΔ στις διπλές εκλογές του 2023 φαντάζει - εσφαλμένα - ως θρίαμβος, κυρίως εξαιτίας της τεράστιας διαφοράς των ποσοστών της από το ποσοστό του δεύτερου κόμματος. Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον να συγκρί-νουμε το ποσοστό 40,5 % που έλαβε η ΝΔ το 2023 με το ποσοστό 44 % που έλαβε το πρώτο κόμμα ΠΑΣΟΚ το 2009 λαμβάνοντας υπόψη και τα αντίστοιχα ύψη της συμμετοχής των εκλογέ-ων στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις: 5.273.699 άτομα ψήφισαν τον Ιούνιο του 2023 ενώ τον Σε-πτέμβριο του 2009 είχαν ψηφίσει 7.044.606 άτομα. Η διαφορά είναι τρομακτική: - 25 %.
Το 2009, το πρώτο κόμμα ΠΑΣΟΚ έφτασε στο 44 % λαμβάνοντας 3.012.542 ψήφους, ενώ τον Ιούνιο του 2023 η ΝΔ «θριάμβευσε» με 40,5 % λαμβάνοντας όμως μόνον 2.115.322 ψήφους, δηλαδή λιγότερες ακόμη και από τις 2.295.719 ψήφους που έλαβε η ΝΔ το 2009 ως δεύτερο και συντριπτικά ηττημένο κόμμα (το τότε ποσοστό της ΝΔ ήταν 33,47 %).
Αν ληφθεί υπόψη αυτή η σύγκριση με το 2009, το μέγεθος της εκλογικής νίκης της ΝΔ το 2023 αξιολογείται πιο σωστά και πιο ρεαλιστικά.

Ιούλιος 2023

Πράσινος πολιτικός χώρος στην Ελλάδα; Πολύ κακή πρόγνωση για ευδοκίμηση στο «Νότο».

Πουθενά νοτίως των Άλπεων δεν ευδοκιμει ο Πράσινος πολιτικός χώρος και ποτέ δεν ευδο-κίμησε. Και πολύ δύσκολα μπορεί αυτό να αλλάξει.
Το πρόβλημα είναι κυρίως κοινωνιολογικό. Στον Μεσογειακό Νότο, από την Ιβηρική μέχρι Ελλά-δα και ανατολικότερα, έχουν υπερισχύσει δυ-σανάλογα οι εγωιστικές και ηδονιστικές νοοτρο-πίες και ιδεολογίες: Τα «εγώ θα σώσω τον κό-σμο;», «σημασία έχει να περνάμε καλά τώρα», «καθένας είναι άξιος της τύχης του», τα «ζήσε το σήμερα, άσε το μέλλον στους επόμενους». Και το μίσος πολλών μεσηλίκων και γερόντων για τα παιδιά (εκτός από τα δικά τους ίσως) και για τους νέους γενικά. Οι σημερινοί Νότιοι, όχι μόνον οι boomers, είμαστε κατά πλειοψηφίαν σκληροί φίλαυτοι. Ή μάλλον έχουμε γίνει· οι γονείς μας δεν ήταν έτσι.
Ειδικά στην Ελλάδα παίζει ρόλο και και μια διαστροφική ηθική που έχει αναπτύξει ήδη από τον Μεσαίωνα ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός. Ο βυζαντινός παρτικουλαρισμός, ο ησυχασμός και η ατομιστική ομφαλοσκόπηση έχει φύγει πολύ μακριά από το πρωτοχριστιανικό ήθος του «οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ».
Από την άλλη πλευρά, τα «σκέψου πλανητικά, δράσε τοπικά» είναι «οικολογισμοί» και «οικο-εναλλακτισμοί» μιας παλαιολιθικής πια επο-χής. Δεδομένης της πραγματικότητας του 21ου Αιώνα, έχουν ξεπέσει σε συνήθεις επαρχιωτι-σμούς ή σε σκέτους ανορθολογισμούς, όπως και άλλες πάλαι ποτέ δημοφιλείς «εναλλακτι-κές απόψεις». Η (δήθεν) «πλανητική σκέψη» είναι αδύναμη και συνήθως υποκριτικό πρό-σχημα για κάλυψη της ομφαλοσκόπησης. Αυτό που μετράει πολιτικά είναι η έλλογη δράση που αφήνει ανθεκτικό αποτύπωμα.
Σήμερα, ο όποιος «εναλλακτισμός» παραπέμ-πει σε ψεκασμένη συνωμοσιολογία τύπου Qanon στις ΗΠΑ και AfD στη Γερμανία. Πιο «αθώες» εκδοχές είναι οι κυνηγοί ανεμογεν-νητριών. Όπως ακριβώς έγινε σε αλλοτινές εποχές με άλλους δον Κιχώτηδες, «ιππότες της ελεεινής μορφής» και τους Σάντσο τους, όταν κυνηγούσαν τους ανεμόμυλους την εποχή που αυτοί γενικεύονταν σε όλη την Ευρώπη (βλέπε π.χ. Ολλανδική ζωγραφική την εποχή της Αναγέννησης).
Το Πράσινο πολιτικό ρεύμα, επειδή δεν προέρ-χεται όπως τα άλλα από την εποχή της αστικής επανάστασης και των απατηλών φιλοσοφικών ιδεολογιών της αποδέσμευσης από το «βασί-λειο της αναγκαιότητας» (19ος Αιώνας), δεν έχει ανάγκη από «οικολογισμούς» ή άλλους ιδεολο-γικούς -ισμούς, από τους οποίους έχουν ανάγ-κη άλλα πολιτικά ρεύματα, όπως π.χ. τα Φιλε-λεύθερα έχουν ανάγκη τον φιλοσοφικό ή και τον οικονομικό φιλελευθερισμό, τα Σοσιαλιστικά και Κομμουνιστικά τον (ψευδο)επιστημονικό σοσια-λισμό, τα σημερινά Συντηρητικά έναν συντηρητι-σμό μετριασμένο μεν, ωστόσο προερχόμενο από την πολιτική παράδοση του Ancien Régime.
Αντίθετα με τους απολιτικούς παλαιολιθικούς «οικολογισμούς» και «οικο-εναλλακτισμούς», η Πράσινη πολιτική χρειαζεται ταυτόχρονα τόσο το πρόταγμα «ακολουθείστε την επιστήμη», όσο και την ανυποχώρητη στήριξη μιας δημο-κρατίας με ελευθερίες και δικαιώματα συνταγ-ματικά κατοχυρωμένα, με ισχυρό κοινωνικό κράτος, το «ελευθερία-ισότητα-αδελφοσύνη» του κλασικού ρεπουμπλικανισμού, αλλά εφαρ-μοσμένο και πέραν του εθνικού κράτους. Γι' αυτό, τα πραγματικά Πράσινα κόμματα είναι φιλοευρωπαικά και φενταραλιστικά και όταν συμμετέχουν σήμερα σε κυβερνήσεις επιδιώ-κουν να έχουν κεντρικά Υπουργεία, π.χ. οικο-νομικά ή το Υπουργείο Εξωτερικών, και όχι υπουργεία που βάζουν απλώς «διορθωτικές πινελιές».
Αντίθετα με το παλαιολιθικό «δράσε τοπικά», η σημερινή Πράσινη πολιτική είναι δράση πλανη-τική, δράση «σε όλα τα αζιμούθια», και είναι πολιτική με την Αριστοτελική σημασία, πράξις εντός της (πλανητικής πια) πόλεως, όχι αυτο-ïκανοποίηση αντι-κοινωνικών ατόμων με τις ιδι-αίτερες «αντικουλτούρες» τους.
Αξίζει να δεί κανείς την άποψη ισχυρών Πρά-σινων πολιτικών προσώπων της Ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής για την πολιτική δράση και τη δημοκρατία σε «εποχή αναστάτωσης», «για την σκληρή πολιτική σύγκρουση ως αναγκαία προ-ϋπόθεση για να προκύψουν νέοι δεσμοί και μια νέα ισορροπία» (ομιλία του Ομοσπονδιακού Υπουργού Οικονομίας της Γερμανίας Ρ. Χάμπεκ κατά την παραλαβή του Βραβείου Ludwig Börne, Φρανκφούρτη 10.6.2023) «Στις σημερινές κοινωνίες με την εσωτερική πολυμορφία τους, η πολιτική αρπάζει εύκολα φωτιά», λέει.
ww.faz.net/aktuell/feuilleton/debatten/robert-habeck-rede-zur-verleihung-des-boerne-preises-18956353.html?printPagedArticle=true#pageIndex_2
Σε τελευταία ανάλυση, για να ευδοκιμήσει αυτό το πολιτικό ρεύμα χρειάζεται οπωσδήποτε κά-ποια αποδοχή αρχών καθολικής ισχύος. «Πράττε έτσι, ώστε να επιθυμείς να μπορεί να γίνει ο τρόπος που πράττεις, πρότυπο καθο-λικής ισχύος» (η κατηγορικη επιταγή, Καντ, 1785).
Πολύ κακή πρόγνωση για ευδοκίμηση τέτοιων κομμάτων εδώ στο «Νότο».

Αύγουστος 2023

Ψευδαισθήσεις και ιδεολογίες

«Αυτά που ονομάζουμε ιδεολογίες είναι ψευδαισθήσεις προικισμένες με την ισχύ πεποιθήσεων που συμμερίζονται πολλοί από κοινού». Με τέτοιες πεποιθήσεις, «τα άτομα αυτοεξαπατώνται για το τί είναι αυτά τα ίδια και ποιά η κατάστασή τους».
Οι δεδομένοι συσχετισμοί κοινωνικής δύναμης παράγουν «δομική βία», δηλαδή επικοινωνιακά εμπόδια που λειτουργούν «διακριτικά» και περνούν απαρατήρητα, ωστόσο είναι αποτελεσματικά. «Οι εμπλεκόμενοι σε τέτοιες συστηματικά κολοβωμένες διαδικασίες επικοινωνίας, σχηματίζουν πεποιθήσεις υποκειμενικά αβίαστες, οι οποίες όμως είναι ψευδαισθητικές, απατηλές». Έτσι, οι πολίτες δημιουργούν οι ίδιοι μια πολιτική ισχύ, η οποία, «όταν θεσμοποιηθεί, μπορεί να στραφεί και εναντίον τους» (με τα λόγια του Jürgen Habermas)