Ας το συνηθίσουμε. Κάθε φορά που συμβαίνει σε τούτη τη χώρα μια μεγάλη καταστροφή, είτε δυστύχημα, είτε επακόλουθο συμβάντων που αποκαλούσαμε κάποτε θεομηνίες, ακούγεται η λέξη παθογένειες. Παθογένειες του κράτους, της χώρας, της κοινωνίας, της πολιτικής. Συνήθως με το επίθετο διαχρονικές μπροστά από το ουσιαστικό. Το ναυάγιο του Σάμινα, η πτώση του φορτίου της νταλίκας πάνω στο πούλμαν με τους μαθητές στα Τέμπη (2003), η πλημμύρα στην Μάνδρα, τα τρομακτικά αποτελέσματα των πυρκαγιών στο Μάτι, αλλά και στην Αρκαδία ή στον Έβρο, η πλημμυρισμένη Θεσσαλία μετά το πέρασμα του κυκλώνα Ντάνιελ, είναι μια συλλογή δειγμάτων από πρόσφατες, ποικίλες τραγικές αφορμές. Έτσι, το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη με τα επακόλουθά του εδώ και δύο χρόνια, εάν ειδωθεί ως ακραία καταστροφική εκδήλωση παθογενειών, μοιάζει μάλλον με καταρράχτη που έπεσε σε ένα ποτήρι ήδη γεμάτο.
Όταν η άμμος ήταν παχιά, το έκρυβε καλά η στρουθοκάμηλος το κεφάλι
Πολλοί δημοσιολογούντες προσπάθησαν να συγκρίνουν την πρόσφατη ενεργοποίηση των πολιτών, μετρημένη με το μέγεθος της συμμετοχής στις διαδηλώσεις, με παλιότερα μεγέθη κινητοποίησης τους σε εντελώς διαφορετικές περιστάσεις και με εντελώς διαφορετικά κίνητρα. Ποιά ήρθαν στη μνήμη τους; Ας εξαιρέσουμε τους παλιότερους. Αυτοί θυμήθηκαν, δικαιολογημένα, το μέγεθος των πρώτων διαδηλώσεων αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας το έτος 1974. Όμως εκείνες, ήταν κινητοποιήσεις γιορταστικές, χαράς, όχι οργής, αντίθεσης, λύπης ή απογοήτευσης. Οι πιο νέοι θυμήθηκαν κινητοποιήσεις οργής και αντίθεσης: Τις κωμικοτραγικές «άνω-κάτω πλατείες» την εποχή της χρεωκοπίας 2010-2015, διάφορες εξάρσεις «Μακεδονικών συλλαλητηρίων» και «λαοσυνάξεων» από το 1993 μέχρι το 2018, καθώς και τις κινητοποιήσεις εναντίον της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης Γιαννίτση (2001). Όμως από εκείνες τις κινητοποιήσεις που χρησιμοποιήθηκαν τώρα ως μέτρα σύγκρισης, καμιά δεν χαρακτηρίστηκε τότε στον δημόσιο λόγο ως αντίδραση σε παθογένειες.
Ούτε ήταν, στην συνείδηση των συμμετεχόντων. Οι συμμετέχοντες στις «Μακεδονικές λαοσυνάξεις», την ώρα που μετακινήθηκαν για πρώτη φορά μετά το 1950 οι τεκτονικές πλάκες στην Ευρώπη, δεν φαντάζονταν ότι υποκινούνταν πολιτικά να στηρίξουν την πολύ διαχρονική παθογένεια της γεωπολιτικά αργόστροφης Ελλάδας (βλέπε Μικρασιατική Καταστροφή, Εμφύλιος), γιατί πίστευαν ότι κινητοποιούνται εναντίον μιας εξωτερικής απειλής. Οι αντίπαλοι της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης του 2001 πίστευαν ότι απειλείται ένας βατός και διατηρήσιμος εργασιακός και μετα-εργασιακός βίος από μια αχρείαστη, εχθρική προς αυτούς μεταρρύθμιση. Ύστερα ήρθαν οι μέλισσες, βέβαια.
Στην περίπτωση της χρεωκοπίας, το κοινό αμπρακαντάμπρα για βένετους, πράσινους, ρούσιους, φαιούς ή κανελλί με βούλες, ήταν και είναι «τα μνημόνια». Αυτός ο όρος δεν χρησιμοποιήθηκε ως κόκκινο πανί και ως εικόνα του εχθρού σε καμιά από τις άλλες χώρες, οι οποίες βρέθηκαν σε ίδια ή παρόμοια κατάσταση με την Ελλάδα και υπέγραψαν δανειακές συμβάσεις με αντίστοιχες προϋποθέσεις και υποχρεώσεις (memoranda). Όμως στην Ελλάδα έκανε καλά την δουλειά του. Συνετέλεσε ώστε να μείνει στο απυρόβλητο ειδικά η κυβέρνηση η οποία, στα προεόρτια και την στιγμή μιας παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, έδωσε τις τελευταίες αλλά αποφασιστικές σπρωξιές για να πέσει η χώρα βαθιά στη χαράδρα της χρεωκοπίας. Πιο γενικά, ο όρος «μνημόνια» έκανε καλή δουλειά για να μην ακουστεί πολύ η λέξη παθογένειες στην αναζήτηση σημαντικών αιτίων της χρεωκοπίας.
Εδώ ταιριάζει να αναφερθεί πάλι ένα αξίωμα που έχει δοκιμαστεί πολλές φορές στην δημόσια σφαίρα: Όποιος έχει την ισχύ ή την εξουσία να ορίζει, με λέξεις και με λόγια, ποιά ατζέντα συζήτησης ταιριάζει σε μια κατάσταση, και να προσδίδει το νόημα που εκείνος θέλει σ' αυτές τις λέξεις, αυτός δυνητικά έχει ισχύ ή και εξουσία με την κυριολεκτική σημασία. Έχει πλεονέκτημα όποιος θέτει την ατζέντα· ακόμη περισσότερο, άν ορίζει και τις λέξεις-κλειδιά της ατζέντας.
Το ακόμη χειρότερο: Στην Ελλάδα δεν ενδιαφέρονται για το τι λέει κάποιος ή κάποια, αλλά κυρίως για το ποιός το λέει. Έτσι παγιδεύεται η δημόσια συζήτηση σε έναν αδιέξοδο λαβύρινθο από κοινοτοπίες και στερεότυπα «επώνυμων», είτε με φιλελεύθερα, είτε με πολύχρωμα «αντισυστημικά», είτε με άλλα πιστοποιητικά ψευδο-εγκυρότητας. Αποτέλεσμα: Η δημόσια σφαίρα χάνει όλο και περισσότερο την επαφή της με την πραγματικότητα
 |
| Σιδηροδρομικό δυστύχημα στον Δοξαρά - 1972, με το «Ακρόπολις Εξπρές», 19 νεκροί |
Τώρα τι; Ποιό το νέο; Ο όρος πολιτικές παθογένειες ήταν μέχρι τώρα προνόμιο σχετικά αδέσμευτων αναλυτών, ειδικών της πολιτικής επιστήμης, δημοσιογράφων και γενικά δημοσιολογούντων και σχολιαστών των τεκταινομένων. Τώρα πέρασε πια και στο στάνταρ λεξιλόγιο του πολιτικού προσωπικού και των σκληρά κομματικοποιημένων ακολούθων τους και γκρούπις, οι οποίοι ενεργοποιούνται στην δημόσια σφαίρα ως «ομάδες αλήθειας», ως αγανακτισμένοι πολίτες ή και ως τρολ.
Οι πιο πολλοί κομματικά πωρωμένοι, και εκείνοι που με κραυγαλέο τρόπο απέδιδαν το 2018, την τρομακτική καταστροφή στο Μάτι εξ ολοκλήρου στην τότε «ανίκανη κυβέρνηση» ή στον Τσίπρα προσωπικά, και πολλοί που αποδίδουν τώρα, με εξίσου κραυγαλέο τρόπο, τον κύριο γενεσιουργό ρόλο του δυστυχήματος στα Τέμπη προσωπικά στον «κακό Μητσοτάκη», μιλούν πια ακόμη και αυτοί, δειλά, για διαχρονικές παθογένειες. Είτε το πιστεύουν μέσα τους είτε όχι, και με εξαίρεση λίγους αθεράπευτα πωρωμένους ή μέχρι ανοησίας εύπιστους, ο πειρασμός να σώσουν ό,τι σώζεται με ένα «τι δουλειά έχουν με τα Τέμπη οι χρόνιες παθογένειες;» πνίγεται, πριν φτάσει στις φωνητικές χορδές τους. Και τι τους απομένει; Μια κατά το δοκούν εκτροπή, εγκιβωτισμός ή μετρίαση, είτε της διαχρονικότητας, είτε της παθογένειας (δηλαδή του πόσο βαριά είναι η αρρώστεια), είτε και των δυό μαζί.
Κάποιοι (όχι αναγκαστικά από ίδιες ή όμορες πολιτικές πλευρές), λένε και τώρα ότι ο ελληνικός σιδηροδρομος χάλασε με τα «μνημόνια». Πριν ήταν καλός. Έστω υποφερτός. ΟΚ, στις δεκαετίες 1980-1990, η χώρα την οποία αποκαλούσαμε περιφρονητικά με το όνομα της πρωτεύουσας της, είχε ήδη σιδηρόδρομο με ηλεκτροκίνηση. Εμείς, οι πάλαι ποτέ χτίστες Παρθενώνων είχαμε ακόμη ντηζελάμαξες. Αλλά τότε δεν μας πείραζε, μιας και, τουλάχιστον, εμείς δεν ζήσαμε ποτέ πάνω στα δέντρα. Μήπως και το σιδηροδρομικό δυστύχημα Δοξαρά - Ορφανών (1972, πάλι στην περιοχή Λάρισας, με το «Ακρόπολις Εξπρές», 19 νεκροί) έφταιγε κάποιο «μνημόνιο»;
Άλλοι ξυπνούν από τον λήθαργο, γίνονται όψιμα εισαγγελείς εναντίον των διαχρονικών παθογενειών, απλά και μόνον για να εργαλειοποιήσουν την σωστή διαπίστωση. Και λένε τώρα, «βόμβα ήταν τα Τέμπη και έσκασε στη βάρδια μας· απλά δεν προλάβαμε να την αδρανοποιήσουμε». Προσπάθησαν να κάνουν τον πυροτεχνουργό; Και κυρίως, το θέλησαν;
Μια ύπουλη αλλά σοβαρότατη μορφή εκτροπής είναι ο περιορισμός της συζήτησης σε απλή περιγραφή. Στο τι υπάρχει, χωρίς να ψάχνουμε και για ερμηνεία, για ενδεχόμενες σχέσεις αιτιότητας. Χωρίς διερεύνηση γιατί υπάρχει αυτό που υπάρχει. Στην περίπτωση μας, για ποιούς λόγους η Ελλάδα έχει - και είχε διαχρονικά - αυτό το σιδηροδρομικό δίκτυο που έχει;
Για όλα αυτά βοηθάει μόνον η επαλήθευση των στοιχείων. Fact-checking.
Υποτυπώδους μεγέθους σιδηροδρομικό δίκτυο και ανασφαλές δίκτυο είναι δύο όψεις ενός και του αυτού νομίσματος. Ο χώρος λήψης αποφάσεων ήταν πάντα αντισιδηροδρομικό μπετόν
Η Ελλάδα ήταν και είναι η μοναδική Μαύρη Τρύπα στο σιδηροδρομικό δίκτυο της Ευρώπης. Ως χώρα, στην πράξη δεν έχουμε τρένα. Και ποτέ δεν είχαμε. Μάλιστα, σε όλη την μεταπολεμική περίοδο, αυτό το «δεν έχουμε τρένα» γινόταν με την πάροδο του χρόνου όλο και πιο κυριολεκτικό. Το νησί της Σικελίας έχει μεγαλύτερο μήκος γραμμών σιδηροδρομικού δικτύου από την Ελλάδα όλη. Ποτέ δεν υπήρξε σκέψη για Δυτικό Σιδηροδρομικό άξονα. Στην παρατεταμένη εποχή της ανάπτυξης του πολύ εκτεταμένου ελληνικού δικτύου οδικών αξόνων, οι μετά φόβου Θεού προτάσεις ολίγων για Σιδηροδρομική Εγνατία ή για αναβάθμιση του δικτύου στην Πελοπόννησο και στην Ανατολική Μακεδονία - Θράκη, ακουγόταν σαν προτάσεις εξωγήινων.
Συμπέρασμα: Στον συνολικό χώρο λήψης αποφάσεων, τόσο στο στενά πολιτικό σκέλος και του σχεδιασμού εθνικής οικονομικής πολιτικής, όσο και στο τεχνικό σκέλος της χωροταξικής οργάνωσης, αλλά και στον εταιρικό κόσμο ως παράγοντα που ωθεί σε πολιτικές, μεταπολεμικά τουλάχιστον, δεν υπήρξε βούληση για ανάπτυξη σοβαρού σιδηροδρομικού δικτύου ευρωπαϊκού τύπου. Με δεδομένες τις μεταπολεμικές πολιτικές, είναι αναμενόμενο ότι δεν είχαμε και δεν έχουμε στην πράξη σιδηροδρομικό δίκτυο.
Όμως σ΄ αυτό το υποτυπώδες δίκτυο έχουμε τρομακτικό σιδηροδρομικό δυστύχημα. Ούτε αυτό συνιστά παράδοξο ή αντίφαση, δεδομένου ότι το δίκτυο είναι μικρότατο και πολύ αραιό. Ανυπαρξία βούλησης για σιδηρόδρομο στον συνολικό χώρο λήψης αποφάσεων - άρα και μη διάθεση πόρων -, δεν συνεπάγεται απλά και μόνον μικρό και αραιό δίκτυο. Συνεπάγεται, επίσης, αδιαφορία γι' αυτό το πολύ περιορισμένο δίκτυο, άρα κακή κατάσταση και κακή ασφάλεια σ΄αυτό.
Υποτυπώδους μεγέθους σιδηροδρομικό δίκτυο και ανασφαλές δίκτυο είναι δύο όψεις ενός και του αυτού νομίσματος. Εάν σου είναι αδιάφορος ένας σοβαρός σιδηρόδρομος, δεν είναι δύσκολο να σου είναι αδιάφορη και η ασφάλεια του μή σοβαρού σιδηροδρόμου που έχεις. Αυτή η ολική αδιαφορία είναι μετρήσιμη. Ο Εθνικός Οργανισμός Διερεύνησης Αεροπορικών και Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων έκανε την μέτρηση και διαπίστωσε ότι ο μέσος όρος ετήσιας δαπάνης στην Ε.Ε. των 27 ανά χιλιόμετρο σιδηροδρομικής γραμμής είναι 220.000 ευρώ, ενώ στην Ελλάδα το 2020 είναι 20.000 ευρώ. Αναλογία 1 προς 11. Κατά μέσο όρο στην Ε.Ε. των 27 εργάζονται 2 εργαζόμενοι ανά χιλιόμετρο γραμμής, ενώ στην Ελλάδα μισός εργαζόμενος ανά χιλιόμετρο γραμμής.
 |
| Σιδηροδρομικό δυστύχημα στον Δοξαρά - 1972, με το «Ακρόπολις Εξπρές», 19 νεκροί |
Στην Ελλάδα υπάρχει σήμερα πάρα πολύ καλό δίκτυο οδικών συγκοινωνιών και μεταφορών, αλλά σιδηροδρομικό δίκτυο από κακό και ανασφαλές έως ανύπαρκτο. Λογικό συμπέρασμα;
Ως προς τις αιτίες, δηλαδή το γιατί δεν υπήρχε - και δεν υπάρχει - βούληση για σοβαρό σιδηροδρομικό δίκτυο ευρωπαϊκού τύπου, είναι ίσως ενδιαφέρον να πορευτούμε από τον δρόμο της ανάλυσης του όλου θέματος «μεταφορές και συγκοινωνίες» στην Ελλάδα. Σε αρκετές περιπτώσεις χωρών, οι τομείς των μεταφορών είναι συμπληρωματικοί, σαν τις συμπληρωματικές γωνίες στην γεωμετρία που έχουν άθροισμα 90 μοιρών. Για να μεγαλώσεις την μία γωνία πρέπει να μικρύνεις την άλλη. Π.χ. η Σουηδία, η Πορτογαλία και η Πολωνία έχουν πολύ καλά σιδηροδρομικά δίκτυα, όχι όμως εφάμιλλα δίκτυα οδικών αξόνων. Σ΄αυτήν τη γραμμή σκέψης, το ερώτημα μετατοπίζεται στο «συμπληρωματικό» του: Γιατί στην Ελλάδα υπήρξε τόσο έντονη βούληση για πολύ εκτεταμένο - και καλό - οδικό δίκτυο;
Στην Ελλάδα μετά το 1950 προωθήθηκαν και αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα μεταφορικές δραστηριότητες λαϊκού καπιταλισμού, οι οποίες ανέλαβαν εκείνες τις δραστηριότητες, τις οποίες στην Βόρεια, Δυτική και Κεντρική Ευρώπη ανέλαβαν κυρίως μεγάλες εταιρείες και οργανισμοί, ιδιωτικοί ή δημόσιοι. Τα ΚΤΕΛ, ένα σε κάθε νομό, και η «βιομηχανία» αδειών φορτηγών δημόσιας χρήσης (όπως σε άλλο τομέα δραστηριότητων η αντιπαροχή), είναι μεγάλες πρωτοβουλίες λαϊκού καπιταλισμού οι οποίες συνδιαμόρφωσαν έντονα το πρόσωπο της μεταπολεμικής Ελλάδας. Ο συνολικός χώρος λήψης αποφάσεων στήριξε και προώθησε έντονα αυτές τις πρωτοβουλίες και εξακολουθεί να τις στηρίζει.
Στο βαθύτερο στρώμα, στο οποίο εδράζονται τα δομικά θεμέλια στήριξης των πολιτικών επιλογών για τις μεταφορές, ανήκει η αλυσίδα δραστηριοτήτων που έχει σχέση με τα καύσιμα. Αρχίζει από τους ιδιοκτήτες του 40 % των δεξαμενοπλοίων του πλανήτη, οι οποίοι - «κατά σύμπτωση»! - είναι και οι ιδιοκτήτες όλων των ελληνικών διυλιστηρίων, και τελειώνει σε μια άλλη «λαϊκο-καπιταλιστική βιομηχανία» αδειών: Των πρατηρίων καυσίμων.
 |
| Τα Πετρελαιοειδή είναι τα μακράν πρώτα σε αξία προϊόντα που εξάγονται από την Ελλάδα, άν και η χώρα δεν εξορύσσει πετρέλαιο (στοιχεία 2023, ΣΕΒΕ - Exportnews) |
Σύναξη διαχρονικών παθογενειών; Αποτυχημένο οικονομικό μοντέλο συν δυσλειτουργικό
σύστημα κομμάτων; Προς κρίση πολιτικής αντιπροσώπευσης;
Έτσι, άν αυτοί που μιλούν - επιτέλους - για διαχρονικές παθογένειες του σιδηροδρόμου είναι ειλικρινείς και διεκδικούν συνοχή επιχειρημάτων και ορθολογικότητα, ας το ξανασκεφτούν: Είναι αρκετό να θέτει κανείς τα κρίσιμα ερωτήματα για το ποιοί φταίνε για την Σύμβαση 717 και για το πώς οι συμβασιούχες εταιρείες έβλεπαν κυβερνήσεις να περνούν; Είναι αρκετό να απορούμε γιατί πάντα υπάρχουν ρουσφετολογικοί μηχανισμοί που διορίζουν άχρηστους σε κρίσιμες θέσεις; Είναι αρκετό να απορούμε γιατί στην εποχή των «μνημονίων» οι κυβερνώντες μας (αντίθετα από την Πορτογαλία, την Ιρλανδία ή και την Ισπανία), επέλεξαν να κάνουν περικοπές στον σιδηρόδρομο και όχι στους οδικούς άξονες ή αλλού όπου κυκλοφορούσε το πολύ «ελληνικό λίπος»; Ή ακόμη, είναι αρκετό να απορούμε γιατί υπάρχει στην χώρα τόσο εκτεταμένο λαθρεμπόριο καυσίμων με χρήση και του σιδηροδρόμου; Συνοψίζοντας: Είναι αρκετό να απορούμε για όλα αυτά μαζί;
Ή μήπως, μαζί με τα ανωτέρω ερωτήματα και υπό την πίεση τους, αυτή η συζήτηση, εκκινώντας από την περίπτωση του σιδηροδρόμου, διεισδύει και στα ευρέα διαχρονικά ερωτήματα; (1) για την εξέλιξη του ελληνικού οικονομικού μοντέλου, (2) για δυσλειτουργίες στο πολιτικό επίπεδο, συγκεκριμένα για κομματικό σύστημα όλο και πιο δυσλειτουργικό, και επιπλέον για θεσμικές - συνταγματικές αποστεώσεις, όπως π.χ. ο ελλιπής διαχωρισμός της Δικαστικής Εξουσίας από την Εκτελεστική και ο ακραίος πρωθυπουργοκεντρισμός.
Για το πρώτο γράφτηκαν ήδη παραπάνω μερικά υπαινικτικά πράγματα, για το δεύτερο θα άξιζε, υπό την πίεση των πραγμάτων, να δείξουν πιο πολύ θάρρος οι ειδήμονες. Πολιτικοί επιστήμονες και συνταγματολόγοι.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι από αυτό το ελληνικό οικονομικό μοντέλο ακούγονται τριγμοί. Υπάρχουν αριθμοί που δείχνουν πολιτική δυσλειτουργία, οι εκλογικές στατιστικές του 2023 είχαν ήδη δείξει εντονότατα πρόδρομα σημάδια σκληρής κρίσης αντιπροσώπευσης. Όμως θαύμα, θαύμα, οι αδιάφοροι της κάλπης βγαίνουν στον δρόμο και διαδηλώνουν για τα Τέμπη. Μήπως τριγμοί στον καθημερινό κόσμο και χάσματα μεταξύ αντιπροσώπων και εντολέων τους συντονίζονται με τον πικρό λυγμό για όσες και όσους πήρε ο θάνατος, αυτός ο αφέντης που στοίχειωσε για πάντα τα Τέμπη; Εξηγεί κάτι η τεράστια κινητοποίηση πολιτών, οι οποίοι, κατά τα άλλα, τρεις φορές δεν αγωνιούσαν και πολύ για να πάνε στην κάλπη;
Μα το χάσμα μεταξύ αντιπροσώπων και εντολέων τους οι πολιτικοί το ξέρουν καλά. Είναι μετρημένο με αριθμούς. Γι αυτό είναι λογικά ακατανόητο το πως αντιδρούν. 'Οπως, π.χ., όταν ο ίδιος ο πρωθυπουργός μας, με ανεκδιήγητη επιπολαιότητα, έκανε τον εμπειρογνώμονα δυστυχημάτων και μετά αποκάλεσε «θυσία» το φρικτό γεγονός των Τεμπών. Θυσία για να θεμελιωθεί πάνω της κάτι καλύτερο, είπε. Όμως δεν είμαστε στην εποχή των ανθρωποθυσιών, ούτε λύνονται πια οι τεχνικές και οργανωτικές δυσκολίες με την μέθοδο του γεφυριού της Άρτας. Αυτή την οπισθοδρόμηση σε εποχές ακραίας βαρβαρότητας άς την διαφημίζουν μόνον μηδενιστές πολιτικοί τύπου Τραμπ και Πούτιν.
Θυσία δεν ήταν. Άγος, δηλαδή μίασμα, μόλυσμα της εθνικής μας ζωής, μπορεί.
 |
| Σιδηροδρομικό δυστύχημα στον Δοξαρά - 1972, με το «Ακρόπολις Εξπρές», 19 νεκροί |
Είναι όμως ανώφελο και παραπλανητικό, «ριζοσπαστικοί αριστεροί», οι οποίοι διεκδικούν, υποτίθεται, τον ορθό λόγο και την διαφωτισμένη στάση, να στοχεύουν τοξικά βέλη στην «κακότητα» του πρωθυπουργού και των συνεργατών του, ίσως ζηλεύοντας την «αντισυστημικότητα» των «ριζοσπαστικών δεξιών». Οι οποίοι χρησιμοποιούν συστηματικά ως όπλα τον ανορθολογισμό και τον σκοταδισμό. Αυτοί οι «πολύ αριστεροί», αντί να ηθικολογούν υποκριτικά, ας αναρωτηθούν ποιο είναι πιο καταστροφικό ελάττωμα ενός πολιτικού. Η κακότητα ή μήπως η επιπολαιότητα και ελαφρομυαλιά; Η πιο ανίκητη είναι πάντως η βλακεία, οπότε μπορεί και να συζητάμε άσκοπα και με αυτούς όπως και με τους άλλους.
Οι δε φιλελεύθεροι και οι αυτοοαποκαλούμενοι μετριοπαθείς κεντρώοι, άς αναρωτηθούν ποιού είδους νομιμοποίησης η απώλεια είναι η πιο καταστροφική για ένα κόμμα ή για έναν πολιτικό. Στις δημοκρατίες υπάρχει η τυπική πολιτική νομιμοποίηση, η νομιμοποίηση μέσω των προβλεπόμενων διαδικασιών. Υπάρχει όμως και η πολιτική νομιμοποίηση διά του αποτελέσματος. Στην πολιτική η αποτυχία πολύ δύσκολα συγχωρείται. Όταν επαγγέλεσαι «επιτελικό κράτος», είναι κάκιστη, αυτοκαταστροφική δικαιολογία να λες ότι η στραβή έτυχε στην βάρδια σου. Η στραβή της χρεωκοπίας έγινε - δεν έτυχε - λίγα χρόνια μετά την «επανίδρυση του κράτους», και από τότε, επανιδρυτές και μνημονιοκτόνοι αγκαλιά μάς λένε ακόμη εμμονικά ότι για όλα φταίνε τα «μνημόνια», οι «κακοί Γερμανοί» και τα λοιπά. Πέρασε για αυθεντικό κομμάτι εκείνη η μούφα. Όμως τόσο για την τωρινή ΝΔ, όσο και για τις λοιπές συνταγματικές συνιστώσες του κομματικού συστήματος, δεν υπάρχουν πια περιθώρια διαφυγής προς ένα δις εξαμαρτείν. Τέλος, υπάρχει και ένα τρίτο είδος ημι-πολιτικής ή προ-πολιτικής νομιμοποίησης, η ηθική νομιμοποίηση, δηλαδή η γνωστή από το ρητό του Ιούλιου Καίσαρα όταν έλαβε το διαζύγιο από την δεύτερη γυναίκα του Πομπηία.
Πολλοί αυτοοαποκαλούμενοι μετριοπαθείς κεντρώοι και φιλελεύθεροι δημοσιολογούντες, δεν διδάχτηκαν τίποτε από την ελληνική πολιτική ιστορία ενός τετάρτου του 21ου Αιώνα (2000-2025). Εξακολουθούν να βάζουν όλα τα αυγά τους στο ίδιο καλάθι. Υπερεκτιμούν τυφλά τις πολιτικές ικανότητες της ΝΔ «απόχρωσης Μητσοτάκη». Δεν κατανοούν τον κίνδυνο από πρόσφατες μετατοπίσεις στο πεδίο των ΜΜΕ, τις ωθούμενες και από γεωπολιτικές προτιμήσεις των αφεντικών τους. Δεν αισθάνονται καμιά εκτίμηση για το απρόβλεπτο, τις τομές και ρήξεις. Σαν υπνωτισμένοι, φαντασιώνονται κανονικότητες και ομαλότητες ανύπαρκτες στον κόσμο της πολιτικής.
Δεν ξέρουμε άν αυτοί οι υπνοβατούντες φιλελεύθεροι θα ξυπνήσουν, ή αντίθετα, έχουν δεθεί εἰς σάρκα μίαν, μέχρι να τους χωρίσει ο θάνατος, με την κεντρική επιτελική επιταγή της ΝΔ, με οποιονδήποτε αρχηγό, δηλαδή το δοκιμασμένο αξίωμα ότι ο στρατηγικός αντίπαλος είναι το ΠΑΣΟΚ. Η επιταγή αυτή είναι αναγκαστική επιλογή της ΝΔ. Πρώτον, γιατί με δεδομένη την διαχρονική, ιστορική διάρθρωση του κομματικού μας συστήματος, οι πλειοψηφίες κατά κανόνα κερδίζονται στην λεγόμενη «μέση» του. Η περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν εν μέρει εξαίρεση, αλλά και αυτόν η ΝΔ τον έκανε πολύ σύντομα «μια χαψιά», επιβεβαιώνοντας μάλιστα την εγκυρότητα της στρατηγικής κατηγορικής επιταγής της. Δεύτερον, γιατί οι κρίσεις αντιπροσώπευσης συνήθως τερματίζονται απότομα. Όταν η τερατώδης αποχή από τις εκλογικές διαδικασίες φτάνει, ποσοτικά και σε διάρκεια, σε limit down, κάποια στιγμή αυτοί οι απέχοντες ψηφίζουν. Τότε, και με αυτούς τους πολίτες να δρουν, όχι με τους άλλους (τους γκρούπις), συμβαίνουν οι πολύ μεγάλες και πολύ απότομες μετατοπίσεις στον κομματικό χάρτη.
 |
| Έγκυρα κοινοβουλευτικών εκλογών 1993 - Ιουνίου 2023, περιλαμβανομένου του δημοψηφίσματος Ιουλίου 2015 |
Θέλουμε να στριμωχθεί η δημοκρατία σε αδιέξοδο μονόδρομο;
Για ό,τι αφορά την ίδια την ΝΔ, δεν ξέρουμε μέχρι πότε αυτή η παρτίδα θα μπορεί να σώζεται, και άν θα φτάσει, έτσι πορευόμενη, κανονικά στο τέλος της τετραετίας. Αλλά με δεδομένο το σημερινό πλαίσιο, εσωτερικό και κυρίως διεθνές, η κυβερνησιμότητα και η μέριμνα για δημοκρατική, πιστά, σταθερά και καθαρά φιλοευρωπαϊκή κατεύθυνση, γίνεται διαρκής και κρίσιμη ανάγκη για τους επόμενους μήνες και πολύ πέρα από αυτούς.
Αυτό ζητά, εκτός των άλλων, επειγόντως, προετοιμασία και ετοιμότητα άλλης κυβερνητικής λύσης. Αξιόπιστης, δημοκρατικής, σκληρά φιλοευρωπαϊκής. Και μάλιστα, σε συνθήκες πολύ δύσκολες. Εν μέσω τριγμών να ακούγονται από το οικονομικό μοντέλο, με πολιτικές δυσλειτουργίες που δεν μπορούν να θεραπευτούν από μια μέρα στην άλλη. Με τους Πούτιν και Τραμπ αγκαλιά, με υπηρέτες αυτών των δύο αφεντάδων να χύνουν τοξικό δηλητήριο στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, με πλουτοκράτες λήσταρχους να απειλούν την ήπειρό μας με αλυσοπρίονα. Και με εύλογη ανησυχία, ότι κάθε πιθανή απόπειρα για ισορροπιστική στάση της Ελλάδας μεταξύ Ευρώπης και Πουτινο-Τραμπικής Αμερικής, μπορεί να ξυπνήσει πάλι τον αυτοκαταστροφικό πολιτικό εαυτό της χώρας μας. Όπως π.χ. το 2007-2010.
Ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις. «Αντισυστημικοί» πιστοί υπηρέτες των δυο, πια, αφεντάδων - γεωπολιτικών εχθρών της Ευρώπης, υπάρχουν αρκετοί, σε σημεία του κομματικού μας συστήματος με πολύ διαφορετικές συντεταγμένες. Έχουν εκδηλωθεί οι πάρα πολύ δεξιοί και «πάρα πολύ αριστεροί» υπηρέτες δυό αφεντάδων· όμως, ποιός ξέρει, μπορεί να δούμε να αποψύχονται και από τις καταψύξεις της ΝΔ αντιευρωπαίοι Ταλιμπάν, της απόχρωσης εκείνων που από καιρό δυσφημούν ως «επιθετική και άκαμπτη» την υποστηρικτική στάση της Ευρώπης στο πλευρό της Ουκρανίας. Με περγαμηνές καταστροφικής πολιτικής και με βαρύ παρελθόν, γι αυτό πολύ πιο επικίνδυνοι. Ήδη, «πολύ αριστερά» ΜΜΕ προβάλλουν την α λα Τζέι Ντι Βανς επιχειρηματολογία του Νο1 εχθρού του εχθρού τους.
Και δεν είναι καθόλου, μα καθόλου καλά σημάδια, ούτε τα αντανακλαστικά κάποιων βουλευτών της ΝΔ, ούτε o εκτός χρόνου τρόπος με τον οποίο ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε στις σχέσεις μας με τις σημερινές ΗΠΑ, απαντώντας στην «μπηχτή» του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης για τους Τραμπιστές της ΝΔ: «Η Ελλάδα, κ. Ανδρουλάκη, παρά αυτά που ακούγονται σήμερα από τον Πρόεδρο Τραμπ, είναι αποφασισμένη να διαφυλάξει τη στρατηγική της σχέση με τις ΗΠΑ» (7.3.2025). Έχουμε εισέλθει σε δυναμική και ρευστή φάση, αναπτύσσεται γεωπολιτική δυσαρμονία Ευρώπης - ΗΠΑ. Ακόμη δεν το κατάλαβε;
Να 'μαστε λοιπόν, γυρίσαμε πάλι εκεί από όπου ξεκινήσαμε. Στις διαχρονικές παθογένειες, και μάλιστα παθογένειες του χώρου λήψης πολιτικών αποφάσεων, με την στενή του έννοια αυτή τη φορά. Μια από αυτές είναι και οι αργόστροφες αντιδράσεις σε διεθνοπολιτικές ανατροπές ή ασυνέχειες. Όλα τούτα προειδοποιούν: Υπάρχει τώρα αυξημένη ανάγκη για πολιτικές ικανότητες που μπορούν να λειτουργούν σε κρίσιμες, περίπλοκες, ρευστές συνθήκες, αλλά και να κερδίζουν την εμπιστοσύνη πολλών και διαφορετικών πεποιθήσεων πολιτών. Χωρίς εμπιστοσύνη, άς μην αναμένουμε σταθερότητα και ικανότητες στα δύσκολα.
Γιώργος Β. Ριτζούλης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου