Παλιά και νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων - Νέα κατάσταση, νέα καθήκοντα

1. Αντίο εθνικά κράτη !

 

Philipp Blom: Lebt wohl, Nationalstaaten! - Plädoyer für die Vereinigten Staaten von Europa (Αντίο εθνικά κράτη! - Μια συνηγορία υπέρ των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης), Der Spiegel, 23.3.2025

Μια Ουκρανή υπέρ της ΕΕ: Προς το παρόν δεν προστέθηκε ένα άστρο ακόμη, αλλά ένα ηλιοτρόπιο    © Photo: NurPhoto / Getty Images, via Der Spiegel

[...] Ο μετα-ατλαντικός κόσμος στον οποίο βρίσκεται τώρα η Ευρώπη, έκανε ένα μεγάλο βήμα προς τα πίσω: Στον 19ο αιώνα. Αυτοκρατορικές δυνάμεις μοιράζουν τον χάρτη μεταξύ τους, χαράζουν αυθαίρετα σύνορα, διεξάγουν πολέμους εναντίον επαναστατημένων επαρχιών των αυτοκρατοριών τους ή εναντίον πολιτικών αντιπάλων. Είναι μια πολιτική της ωμής δύναμης, στην οποία η εξουσία των διεθνών θεσμών στην καλύτερη περίπτωση έχει τεθεί υπό αμφισβήτιση ή είναι τώρα εξαρτημένη από την καλή θέληση των ισχυρών παραγόντων. Και  μόνον με οικονομική ή στρατιωτική δύναμη μπορείς πια να αγοράσεις μια θέση στο τραπέζι στο οποίο αναδιανέμεται ο κόσμος. Αλλά αν δεν έχεις θέση στο τραπέζι, είσαι στο μενού.

Σε αυτόν τον κόσμο, η Ευρώπη μπορεί να είναι αποτελεσματική μόνον ως μπλοκ εξουσίας με σαφείς δομές λήψης αποφάσεων και με ισχυρή δημοκρατική νομιμοποίηση. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνον εάν η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση προχωρήσει ένα τεράστιο βήμα πιο πέρα. Είτε η Ευρώπη θα εγκαταλείψει τη λογική των εθνικών κρατών, είτε θα εξαφανιστεί εντελώς τόσο ως πολιτικό μοντέλο όσο και ως αυτοδύναμος παράγοντας. Αυτό το δεύτερο κακό σενάριο μπορεί να γίνει πραγματικότητα σε ποικίλες αποχρώσεις. Οι αποχρώσεις αρχίζουν από μια συμβατή με τον Πούτιν ανελεύθερη δημοκρατική Ευρώπη, α λα σημερινή Ουγγαρία, και φθάνουν μέχρι ένα είδος Αρχιπελάγους Γκούλαγκ· άλλη παραλλαγή είναι κοινωνίες αποσταθεροποιημένες από την πολιτική παραπληροφόρηση και την αθέμιτη άσκηση επιρροής, βυθισμένες σε εμφύλιους πολέμους με κατάληξη δικτατορίες [...]
Η αποσταθεροποίηση ξεκινά από τον κυβερνοχώρο, με παραπληροφόρηση και με στρατούς ψηφιακών ρομπότ (bots), πράγμα που μπορεί να εμπνεύσει και πυροδοτήσει βίαιες αναταραχές (όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο), να κάνει πειρατικό ρεσάλτο σε εκλογές (όπως συνέβη πρόσφατα στη Ρουμανία) ή και να ανατρέψει δημοκρατίες. Τέτοιου είδους επιθέσεις έρχονται ήδη από τις ΗΠΑ, την Ρωσία και την Κίνα. Ολόκληρες κοινωνίες βομβαρδίζονται ψηφιακά από ασφαλή απόσταση και μετά καταρρέουν μόνες τους.
Μόνον μια ενωμένη, ομοσπονδιακή Ευρώπη έχει το βάρος να αντιταχθεί σ' αυτό. Για να επιτευχθεί αυτό, η ήπειρος δεν χρειάζεται μόνον δικό της πυρηνικό αποτρεπτικό μέσο. Πρέπει τώρα να κάνει ένα βήμα, το οποίο, μολονότι είναι βαρύτατο από πολιτική άποψη, φαίνεται απολύτως λογικό εάν το δεις από ιστορική προοπτική: Το βήμα προς την πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης και το τέλος των εθνικών κρατών.
Στον καιρό της βασισμένης σε κανόνες διεθνούς τάξης πραγμάτων, η πολιτική ολοκλήρωση της Ευρώπης δεν ήταν η μόνη βιώσιμη επιλογή. Μάλιστα ήταν ένα όραμα αμφιλεγόμενο, ενάντια στο οποίο υπήρχαν εξαιρετικά επιχειρήματα. Η διεθνής σημασία των θεσμών, των συνθηκών και των συμμαχιών, επέτρεπε στα επιμέρους ευρωπαϊκά κράτη να ασκούν ισχυρή πολιτική και οικονομική επιρροή ακόμη και χωρίς νεο-αποικιακή επέκταση, να έχουν φωνή και να εκπροσωπούν τα συμφέροντά τους σ' αυτά τα διεθνή φόρουμ. Όμως αυτό το παιχνίδι μπορεί να λειτουργεί μόνον εφόσον οι παίκτες ακολουθούν τους κανόνες τουλάχιστον αρκετά συχνά και εφόσον εμπιστεύονται επαρκώς ο ένας τον άλλον. Εάν ένας από τους παίκτης χτυπάει με τη γροθιά του στο τραπέζι, οι κανόνες δεν βοηθούν πια.
Στην νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων, οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης έχουν γίνει απαραίτητες για την επιβίωση μας: Ένα ομοσπονδιακό κράτος με κοινή νομισματική και φορολογική πολιτική, με κοινή αγορά εργασίας και με κοινή χρηματοπιστωτική αγορά, με έναν ισχυρό στρατό αποτελούμενο από πολίτες του, με κοινοβούλιο άμεσα εκλεγμένο, με κοινή εξωτερική πολιτική και με κυβέρνηση ικανή όχι απλά και μόνον να λειτουργεί ρυθμιστικά, αλλά και να δρα πολιτικά.
Αυτό είναι ένα ηράκλειο έργο, γιατί εκτός από τον επανεξοπλισμό και τον πολιτικό μετασχηματισμό, πρέπει επίσης να θέσει την οικονομία σε μια βάση η οποία θα εξασφαλίσει την βιωσιμότητα ακόμη και σε δύο δεκαετίες από τώρα. Πράγμα που σημαίνει απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα. Τούτο, εκτός των άλλων, είναι και επειγόντως απαραίτητο βήμα προς την ενεργειακή ανεξαρτησία, χωρίς την οποία ούτε καν μια ενωμένη Ευρώπη δεν θα μπορεί να είναι κυρίαρχη και ανεξάρτητη.
Αυτή η ανεξαρτησία δεν θα γίνει ποτέ πλήρης. Η αυτάρκεια δεν είναι εφικτή σε έναν πλανητικό κόσμο και, επίσης, δεν είναι επιθυμητή για την πιο σημαντική αγορά της παγκόσμιας οικονομίας. Και στο μέλλον η Ευρώπη θα συνεχίσει να ζει και ευδοκιμεί μέσα στην διεθνή συνεργασία. Αλλά με κάθε νέα ανεμογεννήτρια και με κάθε νέο φωτοβολταϊκό σύστημα θα γίνεται όλο και λιγότερο ευάλωτη σε πολιτικούς εκβιασμούς.
Είναι όμως πιθανό ότι η διαβόητα αργόστροφη ΕΕ και οι ευρωπαϊκές χώρες (συμπεριλαμβανομένης της Μεγάλης Βρετανίας) μπορούν να κάνουν αυτό το τεράστιο άλμα; Είναι πιθανό ότι οι δημιουργικές, οι βασισμένες στην αλληλεγγύη, φιλελεύθερες και δημοκρατικές δυνάμεις της Ευρώπης μπορούν να ενωθούν για να ενσαρκώσουν την κληρονομιά του Διαφωτισμού, και μάλιστα αυτό να το κάνουν από ορθολογικό συμφέρον και έχοντας την ιστορική εμπειρία τού τι σημαίνει ζωή υπό το καθεστώς δικτατορίας; Τούτη είναι απλά και μόνον η αρχή αυτού του νέου κεφαλαίου της ευρωπαϊκής ιστορίας. Η έκβαση είναι ανοιχτή. Συναρπαστικό για έναν ιστορικό, αλλά στο βαθμό που το βιώνεις ως σύγχρονος, αντέχεται μόνον άν έχεις πολύ γερά νεύρα.

 

Ο Philipp Sievert Blom είναι ιστορικός, δημοσιογράφος και μεταφραστής με καταγωγή από το Αμβούργο Σπούδασε φιλοσοφία και ιστορία (Βιέννη και Οξφόρδη, διδακτορικό στην Νεότερη Ιστορία), εργάστηκε στο Λονδίνο και το Παρίσι. Ζει στη Βιέννη από το 2007. Γράφει στα αγγλικά και γερμανικά. Ως δημοσιογράφος έχει δημοσιεύσει σε εφημερίδες και περιοδικά στη Μεγάλη Βρετανία (The Guardian, The Independent, Financial Times, Times Literary Supplement) και σε γερμανόφωνες χώρες (Die Zeit, Neue Zürcher Zeitung, Frankfurter Allgemeine Zeitung, Süddeutsche Zeitung, Der Standard). Είναι μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του Ιδρύματος Giordano Bruno και επιμελητής στο Kreisky Forum. Επιλογή βιβλίων του: The vertigo years - Europe 1900-1914. NY 2008, A wicked company - the forgotten radicalism of the European Enlightenment, NY 2010.

 

© PhotoAlto / Milena Boniek / Getty Images, via Der Spiegel

 

2. Μια παγκόσμια τάξη πραγμάτων πέθανε

 

Βαλέρι Ζαλούζνυ: The old world order has been destroyed, Ukrainska pravda, 6.3.2025

 

Ομιλία του Valerii Zaluzhnyi, Πρεσβευτή της Ουκρανίας στο Ηνωμένο Βασίλειο και Βόρεια Ιρλανδία, στην Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Royal Institute of International Affairs (Chatham House), 6.3. 2025 Ο Ζαλούζνυ διετέλεσε Ανώτατος Διοικητής ΓΕΕΘΑ της Ουκρανίας (2021–2024). Σπούδασε στην Στρατιωτική Ακαδημία της Οδησσού, στο Εθνικό Πανεπιστήμιο Άμυνας της Ουκρανίας (Κίεβο), με μεταπτυχιακό δίπλωμα στον τομέα της Διεθνούς Πολιτικής από το Πανεπιστήμιο της Ακαδημίας Όστροχ

 

[...] Τούτη την στιγμή, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει γίνει ακόμη περισσότερο από πριν μια σύγκρουση παγκόσμιας κλίμακας. Τα αποτελέσματά του θα μπορούσαν να είχαν προβλεφθεί. Έχουν όμως κρίσιμη σημασία και για το σήμερα. Εξ άλλου οι Ηνωμένες Πολιτείες,  η Κίνα, η Ρωσία και η Ευρώπη ήταν απροετοίμαστες για πόλεμο αυτού του επιπέδου έντασης.
Οι ανθρώπινες και οικονομικές απώλειες στην Ουκρανία, η δαπάνη πόρων στον πόλεμο, η μετανάστευση, οι πολιτικές κυρώσεων, η έλλειψη φθηνών ενεργειακών πόρων και αγορών, καθώς και άλλα προβλήματα, έχουν μετατραπεί σε κολοσσιαία οικονομική επιβάρυνση για τις οικονομίες όλων των πλευρών που εμπλέκονται στον πόλεμο. Επιβραδύνουν την ανάπτυξή τους και προσθέτουν  κινδύνους σε ήδη υφιστάμενες παγκόσμιες κρίσεις.
Εξάλλου, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει πρακτικά εξαντλήσει τα οικονομικά και βιομηχανικά περιθώρια αντοχής στις περισσότερες χώρες, ιδιαίτερα στην Ρωσία, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη. Στην πραγματικότητα, όλοι στερούνται πόρων για να συνεχίσουν δράσεις σχετικές με τα στρατιωτικά, ενώ η ανάπτυξη της παραγωγής όπλων, εάν την δούμε από την προοπτική επίτευξης συμφωνιών για τερματισμό των εχθροπραξιών, έχει αποκτήσει διαστάσεις υπερβολικές.
Έτσι, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι υπάρχουν λόγοι και για μια τυπική αναθεώρηση της παλιάς παγκόσμιας τάξης πραγμάτων. Ως σημείο εκκίνησης για μια τέτοια αναθεώρηση μπορεί, φυσικά, να θεωρηθεί το μελλοντικό τέλος του πολέμου στην Ουκρανία. Η διαμόρφωση μιας νέας παγκόσμιας τάξης θα αντιστοιχεί ακριβώς με την έκβαση του. Αλλά στην πραγματικότητα, η  παλαιά παγκόσμια τάξη πραγμάτων έχει ήδη σήμερα καταστραφεί σχεδόν ολοκληρωτικά. Για παράδειγμα, είναι προφανές ότι ο Λευκός Οίκος τώρα αμφισβητεί την ενότητα του δυτικού κόσμου. Επιπλέον, η Ουάσιγκτον προσπαθεί ήδη να μετατοπίσει τα βάρη για την ασφάλεια και την άμυνα της Ευρώπης στους ευρωπαϊκούς ώμους. Χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Τέτοιες ενέργειες πιθανώς επιτρέπουν να υποθέσουμε ότι το ΝΑΤΟ μπορεί και να πάψει να υπάρχει. Μια σειρά διαπραγματεύσεων μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας, για τον ηγέτη της οποίας έχει εκδοθεί ένταλμα σύλληψης, επιβεβαιώνει το γεγονός ότι ο Λευκός Οίκος κάνει όλο και περισσότερα βήματα προσέγγισης προς το καθεστώς του Κρεμλίνου. Και είναι απόλυτα κατανοητό, ότι σ' αυτή την περίπτωση, η Ευρώπη θα μπορούσε να γίνει ο νέος στόχος της Ρωσίας. Αναμφισβήτητος επιβεβαιωτικός παράγοντας για αυτή την μεταβολή στάσης της Αμερικής είναι π.χ., η απόφαση της Διοίκησης Κυβερνοπολέμου των ΗΠΑ να σταματήσει κάθε σχεδιασμό ο οποίος στρέφεται κατά της Ρωσίας.
Είναι προφανές ότι η μη αναγνώριση από την Ουάσιγκτον της ρωσικής επιθετικότητας είναι μια νέα πρόκληση όχι μόνον για την Ουκρανία αλλά και για την όλη Ευρώπη. Αυτό, λοιπόν, αρκεί για να καταλάβουμε ότι δεν είναι μόνον η Ρωσία και ο διεθνής Άξονας συνεργασιών της αυτοί που προσπαθούν να καταστρέψουν την παγκόσμια τάξη πραγμάτων· και οι Ηνωμένες Πολιτείες ήδη την καταστρέφουν, αποτελεσματικά και ολοσχερώς.
Θα ήθελα να τονίσω για άλλη μια φορά, ότι η καταστροφή της παλαιάς παγκόσμιας τάξης πραγμάτων συντελείται επίσης στο πεδίο της ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης. Είναι απολύτως εύδηλο ότι ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος έχει γίνει καταλύτης για την ανάπτυξη, πρώτα απ' όλα, στρατιωτικών τεχνολογιών, οι οποίες πιθανότατα θα αποτελέσουν τη βάση της μελλοντικής παγκόσμιας ασφάλειας. Διότι αυτές οι αλλαγές που συνέβησαν στα πεδία του ρωσο-ουκρανικού πολέμου οδήγησαν σε παγκόσμια κρίση την τέχνη των πολεμικών επιχειρήσεων και τα αμυντικά δόγματα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων του ΝΑΤΟ. Οι κλασικές πολεμικές επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας με απίστευτου μεγέθους δαπάνη πόρων, ανθρώπινων και μηχανικών, όχι μόνον έχουν χάσει την σημασία τους, αλλά έχουν γίνει ακόμη και αυτοκτονικές. Αλλά μόνον η Ουκρανία και ο Ρωσικός Άξονας το γνωρίζουν αυτό.
Το αν όλοι οι παίκτες που θέλουν μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων είναι έτοιμοι γι' αυτήν ή αν θα χρειαστούν και άλλον έναν πόλεμο για να το καταλάβουν, είναι ακόμη άγνωστο. Είναι βέβαια γνωστό ότι τεχνολογικές καινοτομίες δεν έχουν συντελεσθεί μόνον στον στρατιωτικό τομέα αλλά και σε όλους τους άλλους, πράγμα που θα απαιτήσει αναδιάρθρωση των οικονομιών των κορυφαίων χωρών. Αντίστοιχα, έχουν επίσης αλλάξει οι ανάγκες και οι προτεραιότητες που αφορούν την εξόρυξη ορυκτών. Αυτό το τελευταίο, σας θυμίζει κάτι γνώριμο από την ιστορία; Ο χρόνος θα δείξει [...] 

Στο φως των πρόσφατων γεγονότων και προθέσεων των Ηνωμένων Πολιτειών των σχετικών με την ασφάλεια της Ευρώπης στο μέλλον, και με δεδομένο ότι το ΝΑΤΟ, ιδίως εάν βρεθεί χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι απροετοίμαστο για να αντιμετωπίσει την Ρωσία, οι θέσεις της Ουκρανίας για την Ευρώπη γίνονται όλο και πιο ελκυστικές. Φυσικά, η Ουκρανία δεν έχει ακόμη δικά της πυρηνικά όπλα [ως μέσο αποτροπής], επομένως πληρώνει για την ελευθερία της με  αίμα, ωστόσο είναι οι Ένοπλες Δυνάμεις της αυτές που δείχνουν ότι, πιθανώς στο εγγύς μέλλον (και για 5-10 χρόνια), μια νέα αρχιτεκτονική ευρωπαϊκής ασφάλειας θα είναι αδύνατη χωρίς την Ουκρανία [...]
Φυσικά, και χωρίς να υπεισέλθω σε λεπτομέρειες, σε μια τέτοια κατάσταση, η ίδια η Ουκρανία πρέπει να διατηρήσει την «υποκειμενικότητα» της στις σχέσεις της με τους παγκόσμιους παίκτες. Για να το επιτύχει, είναι μάλλον απαραίτητα τα εξής:
1. Να συνεχίσει να επιμένει στα συμφέροντά της για την ασφάλεια και την εδαφική της ακεραιότητα. Να αποφύγει να περιπέσει σε ρόλο «διαπραγματευτικού χαρτιού» κατά την διάρκεια οποιωνδήποτε διεθνών διαπραγματεύσεων.
2. Να επιδιώξει μια θέση ισορροπίας μεταξύ των συμφερόντων των ΗΠΑ, της ΕΕ, της Κίνας, χωρίς να επιτρέψει την υπονόμευση της κυριαρχίας της.
3. Να ενισχυθεί η διεθνής εμπιστοσύνη στην Ουκρανία σε όλες τις διεθνείς πλατφόρμες και σε άλλες χώρες του κόσμου, πράγμα που αποτελεί τη βάση της πολιτικής και οικονομικής υποστήριξης.
Τέλος, πριν ξεκινήσουμε την συζήτηση, θέλω να αναφέρω έναν υπέροχο Καναδό συγγραφέα - τον Καρλ Σρέντερ (Karl Schroeder). Αυτός, δόξα τω Θεώ, είναι  καλά και δεν κινδυνεύει να αλλάξει ιθαγένεια. Τώρα ασχολείται με την έρευνα για το μέλλον. Κάποτε έγραψε: «Η πρόγνωση δεν υπάρχει απλά και μόνον για να προβλέπουμε το μέλλον, αλλά και για να ελαχιστοποιούμε τις εκπλήξεις».

3. Η Αυτοκρατορία επιτίθεται. Είναι ξαφνικό;

     

Joschka Fischer: Trump’s Surprise Attack on Europe, Project Syndicate,18.2.2025

   
Όταν ο Ντόναλντ Τραμπ κέρδισε τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ τον περασμένο Νοέμβριο, οι ευρωπαϊκές ελίτ προφανώς πίστευαν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα γίνονταν λίγο πιο απομονωτικές, λίγο πιο εθνικιστικές. Όμως, κατά τα άλλα - πίστευαν - θα επικρατούσε συνέχεια στην αμερικανική εξωτερική πολιτική. Ο Τραμπ θα απαιτούσε από την Ευρώπη να πληρώσει περισσότερα για την άμυνά της, αλλά το ΝΑΤΟ – και η πολύ σημαντική εγγύηση ασφάλειας των ΗΠΑ για την Ευρώπη – θα επιβίωναν.

Σήμερα, μετά τις εμφανίσεις ανώτατων αξιωματούχων των ΗΠΑ σε μεγάλες ευρωπαϊκές συνόδους κορυφής, γνωρίζουμε ότι αυτή η εικασία ήταν ένα μεγάλο σφάλμα. Αυτό που θέλει ο Τραμπ, δεν είναι άλλο από μια πλήρη ρήξη με τους κανόνες και τις συμμαχίες τις οποίες είχαν οικοδομήσει με κόπο και επιτυχία γενιές αμερικανών πολιτικών κατά τις δεκαετίες μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Από εδώ και πέρα, η Ρωσία, και όχι η Ευρωπαϊκή Ένωση, θα είναι ο στενός εταίρος της Αμερικής. Δεν είναι πια η αλληλεγγύη των δημοκρατιών αυτό που μετράει στην Ουάσιγκτον, αλλά η συμφωνία των απολυταρχικών αρχόντων των παγκόσμιων δυνάμεων. Η ισχύς, για μια φορά ακόμη στην ιστορία, υπερισχύσει του νόμου. 

© diploweb.com

Αυτό γίνεται φανερό στο πώς προσεγγίζει ο Τραμπ τον πόλεμο που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία έχοντας ως στόχο την εξόντωση της. Ο Τραμπ θέλει να τερματίσει τον πόλεμο το συντομότερο δυνατόν σε στενή συνεργασία με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν, εξαιρώντας όμως από την διαπραγμάτευση την Ουκρανία και τους Ευρωπαίους συμμάχους της. Η Ουκρανία και η Ευρώπη θα πρέπει να υποστούν τις πιο πολλές από τις πολιτικές και υλικές συνέπειες, αλλά δεν θα έχουν λόγο στην διαπραγμάτευση των όρων. Αυτό είναι λοιπόν το όραμα του Τραμπ για την διεθνή τάξη πραγμάτων: Επιστροφή στις σφαίρες επιρροής, με τις μεγάλες δυνάμεις να υπαγορεύουν τις τύχες των μικρότερων χωρών. Είναι ένα όραμα που ευχαριστεί τον Πούτιν και τον Κινέζο Πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ, επειδή ευθυγραμμίζεται απόλυτα με τον απολυταρχισμό τους και με τις νεοιμπεριαλιστικές τους φιλοδοξίες.
Βέβαια, ο αναθεωρητισμός του Τραμπ έχει ήδη βάλει τις ΗΠΑ σε μια πορεία αυτο-αποδυνάμωσης, μέχρι και αυτοκαταστροφής, αρχίζοντας από την καταστροφή της Δύσης. Άλλωστε, το ΝΑΤΟ έκανε τις ΗΠΑ ισχυρές και συνέβαλε αποφασιστικά στην νίκη της Δύσης κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Και ποιό δικό τους εθνικό συμφέρον μπορούν άραγε να προωθήσουν οι ΗΠΑ, με το να αποθέσουν την Συμμαχία και την Ουκρανία στα πόδια του Πούτιν;
Τίποτε από αυτά δεν βγάζει νόημα, ωστόσο όλα ήταν προβλέψιμα. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες ήξεραν με ποιον θα είχαν να κάνουν και τι θα έπαιρναν με μια δεύτερη προεδρία Τραμπ. Και ήξεραν ότι ο Τραμπ μιλούσε σοβαρά όταν επαγγέλονταν την μετατροπή της αμερικανικής δημοκρατίας σε ολιγαρχία και την εγκαθίδρυση μιας νέας, αυταρχικής παγκόσμιας τάξης πραγμάτων. Ήξεραν ότι ο Πούτιν στην Ανατολή και ο Τραμπ στη Δύση θα ήταν ένα εφιαλτικό στρατηγικό σενάριο. Ωστόσο, εν αναμονή ακριβώς αυτού του αποτελέσματος δεν έκαναν σχεδόν τίποτε για να επιτύχουν μεγαλύτερη πολιτική ενότητα μεταξύ τους και ισχυρότερες αμυντικές δυνατότητες.
Ως αποτέλεσμα, η Ευρώπη είναι εντελώς απροετοίμαστη. Μπροστά στην ιστορική αλλαγή, την οποία  ο Τραμπ φαίνεται αποφασισμένος να υλοποιήσει, η Ευρώπη παρουσιάζει μια θλιβερή εικόνα, η οποία δείχνει τόσο οικτρή και υστερική, σαν κοτέτσι στο οποίο μπαίνει μέσα αλεπού. Οι Ευρωπαίοι πρέπει να αναρωτηθούν πώς έφτασαν εδώ· και τι πρέπει να κάνουν τώρα που η κυβέρνηση Τραμπ έχει δείξει στην πράξη πόσο εξτρεμιστική είναι. Αυτά που διακυβεύονται από είναι η ασφάλεια και η ελευθερία της Ευρώπης, τίποτε λιγότερο. Θα έπρεπε να είναι προφανές σε όλους ότι το «business as usual» είναι μια συνταγή για καταστροφή.
Η Ευρώπη έχει τα χρήματα, την τεχνολογική ικανότητα, τους ανθρώπους και τις εταιρείες που χρειάζεται για να εξασφαλίσει το μέλλον της. Όμως πρέπει να δράσει τώρα. Τα μεγάλα και μεσαία κράτη της ΕΕ πρέπει να συνεργαστούν στενά. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να επαναπροσδιορίσει τους κανόνες για το χρέος και, μαζί με τα κράτη-μέλη – κατά προτίμηση με συμμετοχή του Ηνωμένου Βασιλείου και της Νορβηγίας – να δημιουργήσει επιτέλους έναν ετοιμοπόλεμο ευρωπαϊκό στρατό και μια κοινή ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία.

© diploweb.com

Ο χρόνος για την Ευρώπη τελειώνει, και μάλιστα γρήγορα. Ο δισταγμός και η αναβλητικότητα ήταν ο κόσμος του χθες. Η επιλογή είναι ξεκάθαρη: Βρυξέλλες ή Μόσχα, ελευθερία ή υποταγή. Για την Ευρώπη, η  απάντηση μπορεί να είναι μόνον οι Βρυξέλλες, μόνον η ελευθερία. Στην ομιλία του στη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια, ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ J.D. Vance ξεκαθάρισε στους Ευρωπαίους με κτηνώδη τρόπο πόσο ανίσχυροι είναι, αλλά και πόσο μόνοι θα είναι από εδώ και πέρα.

Ο πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία και η επαπειλούμενη προδοσία της Ουκρανίας από τον Τραμπ, καταδεικνύουν πόσο επικίνδυνη είναι για όλους μας η αδυναμία της Ευρώπης. Στο μέλλον, η ειρήνη και η ελευθερία στην ευρωπαϊκή ήπειρο πρέπει να βασίζονται πρωτίστως στην δική μας ισχύ και στην δική μας αποτρεπτική ικανότητα. Γι' αυτό η Ευρώπη πρέπει να δράσει άμεσα. Στον κόσμο του Τραμπ δεν υπάρχει υποκατάστατο για την hard power. Η Ευρώπη δεν πρέπει να διστάσει σε καμιά δαπάνη για να την αναπτύξει. Ή μήπως πρέπει πρώτα τα ρωσικά τανκς να κυλήσουν προς την Ρίγα και προς την Βαρσοβία;

 

 

Joschka Fischer

4. Η Γερμανία ενώπιον μιας αντιευρωπαϊκής Αμερικής

 

Albrecht von Lucke: Merzens Zeitenwende - Putin und Trump gegen Europa, Blätter τεύχος 3/2025

 

[...] Ενώ τον περασμένο αιώνα οι Ηνωμένες Πολιτείες υπερασπίστηκαν την δημοκρατία στην Ευρώπη ενάντια σ' αυτούς που περιφρονούσαν την δημοκρατία, είτε εθνικοσοσιαλιστικής είτε σταλινικής καταγωγής, σήμερα υπό τον Τραμπ ενεργούν συστηματικά στο πλευρό των αντιδημοκρατών στην Ευρώπη, από τον Βίκτορ Όρμπαν έως τον Χέρμπερτ Κικλ και την Αλίτσε Βάιντελ.
Έτσι η Γερμανία βιώνει το δεύτερο σημείο καμπής. Φτάσαμε για δεύτερη φορά στο τέλος των μεταπολεμικών ψευδαισθήσεών μας, και μάλιστα με έναν ακόμη πιο βάναυσο τρόπο. Η πρώτη από τις ψευδαισθήσεις μας, εκείνη την οποία συμμεριζόταν περισσότερο οι «εξ αριστερών», ήταν η ιδέα μιας ειρηνικής Σοβιετικής Ένωσης ή, μετά την κατάρρευσή της το 1989/90, μιας ειρηνικής Ρωσίας. Αυτή έληξε τελειωτικά στις 24 Φεβρουαρίου 2022 [με την επίθεση του Πούτιν εναντίον της Ουκρανίας]. Όμως η δεύτερη ψευδαίσθηση, η οποία είναι ακόμη πιο θεμελιώδης, και την οποία συμμερίζονταν περισσότερο οι συντηρητικοί, έλεγε το εξής: Όταν έχουμε να κάνουμε με τις ΗΠΑ, έχουμε πάντα να κάνουμε με συμμάχους οι οποίοι συμπεριφέρονται ως δημοκράτες, έχουμε να κάνουμε με εταίρους, ή ακόμη και με φίλους μας. Το τέλος αυτής της δεύτερης ψευδαίσθησης είναι ακόμα πιο δραματικό για το πώς βλέπουν τον  εαυτό τους η Γερμανία και η Ευρώπη, και χρονολογείται από την ενθρόνιση του Ντόναλντ Τραμπ στις 20 Ιανουαρίου 2025.
Έτσι φτάνει πραγματικά σε ένα τέλος αυτό που από το 1945 έως σήμερα θεωρούσαμε ως τον σκληρό πυρήνα της Δύσης. Δηλαδή, ότι μπορούμε πάντα να βασιζόμαστε στην διατλαντική εταιρική σχέση, και σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, στην υπεράσπιση της Ευρώπης από την Αμερική. Με τον Τραμπ, αυτή η εξασφάλιση έφτασε στο τέλος της. Ταυτόχρονα, τελειώνει και η έξωθεν προστατευόμενη ομφαλοσκοπική επικέντρωση της γερμανικής πολιτικής στο εσωτερικό της Γερμανίας. Δηλαδή τελειώνει αυτό που κυριάρχησε στην πολιτική της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας επί τρία τέταρτα του αιώνα: Τελειώνει η πρωτοκαθεδρία της εσωτερικής πολιτικής.

O Elon Musk ως προπαγανδιστής της εξτρεμιστικής-Πουτινιστικής AfD (© France 24)

Τώρα, με τον Τραμπ, η εξωτερική πολιτική γίνεται τελεσίδικα η νέα προτεραιότητα της Γερμανίας ως ισχυρότερης οικονομικής δύναμης στην Ευρώπη. Πλάι στο εγχείρημα του αιώνα για την προστασία του κλίματος, η αυτόνομη επιβίωση της Ευρώπης θα είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για τα επόμενα χρόνια, ιδιαίτερα για την επερχόμενη γερμανική κυβέρνηση. Όμως για να γίνει πράξη τα επόμενα τέσσερα χρόνια αυτή η προτεραιότητα της εξωτερικής πολιτικής, προπαντός χρειάζεται αυτό που έλειψε τόσο από την προηγούμενη κοκκινο-πρασινο-κίτρινη τρικομματική κυβέρνηση, δηλαδή η ικανότητα να ενεργεί με συνοχή. Και μάλιστα, τώρα πια, τόσο προς τα έξω, δρώντας στρατηγικά εναντίον της Ρωσίας του Πούτιν και (σε διαφορετικό βαθμό) κατά των ΗΠΑ του Τραμπ, όσο και προς το εσωτερικό, προκειμένου να περιορισθεί η δύναμη της AfD. Γιατί αυτό που χαρακτηρίζει τη νέα κατάσταση είναι, εκτός των άλλων, το εξής: Εφόσον η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ προσπάθησε να ασκήσει άμεση επιρροή στην γερμανική πολιτική, ακόμη και διαρκούσας της προεκλογικής εκστρατείας, έχουμε να κάνουμε με μια εξωτερική δύναμη η οποία επιχειρεί να ασκεί πλήρη επιρροή στην εσωτερική πολιτική. Έτσι καταργείται ουσιαστικά ο κλασικός διαχωρισμός εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής. Αυτή είναι η νέα ποιότητα της πρόκλησης.

Εδώ και δεκαετίες οι κρίσεις θεωρούνται ελιξίριο ζωής για την Ευρώπη. Ως γνωστόν, κάθε κρίση έχει διττό χαρακτήρα. Μπορεί να οδηγήσει σε ανάκαμψη, αλλά μπορεί να σηματοδοτήσει και το τέλος. Όταν ο Φρίντριχ Μερτς προειδοποιεί αυτές τις μέρες για ένα νέο 1933, ξεχνά ότι στην Γερμανία θα έχουμε εκλογές και το 2029. Τα επόμενα τέσσερα χρόνια θα είναι κρίσιμα για την υπεράσπιση του δημοκρατικού συστήματος. Εάν η επόμενη κυβέρνηση δεν καταφέρει να ανακτήσει την εμπιστοσύνη του λαού, η Γερμανία κινδυνεύει να βρεθεί και αυτή στην ίδια κατάσταση στην οποία ήδη βρίσκονται η Αυστρία, η Ολλανδία, ίσως σύντομα και η Γαλλία. Εάν οι πολιτικές δυνάμεις του δημοκρατικού πυρήνα αποτύχουν, επειδή το μόνο που θα κάνουν είναι να πολεμούν και να κανιβαλίζουν η μία την άλλη, κάποια στιγμή οι εξτρεμιστές θα καταλάβουν την χώρα. Ο μελλοντικός καγκελάριος δεν έχει την πολυτέλεια να υποπέσει ούτε άλλη μια φορά σε μια τέτοια στρατηγική αποτυχία, όπως αυτή στην οποία υπέπεσε κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας. Άν βέβαια ο ίδιος ανησυχεί για το μέλλον της δημοκρατίας στην Γερμανία.

 

 Albrecht von Lucke

[...] Τα χρήματα από μόνα τους δεν αρκούν για ένα βιώσιμο μέλλον ούτε για την άμυνα της χώρας. Για να έχεις ισχυρό στρατό και καλύτερα σχολεία, απαιτούνται όχι μόνον καλύτερος εξοπλισμός αλλά και στρατιώτες με υψηλά κίνητρα έτοιμοι για δράση ανά πάσα στιγμή, απαιτείται και επαρκής αριθμός δασκάλων. Όχι, ο Φρίντριχ Μερτς δεν είναι νέος Ρούσβελτ. Και σίγουρα δεν είναι νέος Ουίνστον Τσόρτσιλ.

Ως γνωστόν, εκείνος, στον πόλεμο κατά της ναζιστικής Γερμανίας, υποσχέθηκε στην χώρα του μόνον «αίμα, ιδρώτα και δάκρυα». Σίγουρα, ένα τέτοιο ηρωικό πάθος μάς είναι εντελώς ξένο μετά από σχεδόν 80 χρόνια ειρήνης, ελευθερίας και ευημερίας στην Γερμανία. Αυτο είναι κατανοητό και, ευτυχώς, δεν είναι (ακόμα) απαραίτητο. Ίσως όμως ο Φρίντριχ Μερτς θα μπορούσε τουλάχιστον να δανειστεί κάτι λίγο από τον προ-προ-προκάτοχό του Χέλμουτ Κολ για να δημιουργήσει την ευαισθητοποίηση, την απαραίτητη σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Μετά από τρεις δεκαετίες περιχαράκωσης στην ιδιωτικότητα, ειδικά μεταξύ των πιο ευκατάστατων, χωρίς μια «πνευματική και ηθική αλλαγή» με την έννοια μιας μεγαλύτερης δέσμευσης στις δημόσιες υποθέσεις, η όντως απαραίτητη πολιτική αλλαγή δεν θα πετύχει. Ήρθε η ώρα

Albrecht von Lucke: «Die letzte GroKo: Regierung Merz unter Bewährungszwang», Blätter, Απρίλιος 2025

5. Η κωλοτούμπα του Μερτς - Χωρίς αρχές, για ζήτημα αρχής

 

John Kampfner: Germany is back - Blick eines Briten auf das neue Deutschland (Η σημερινή Γερμανία στα μάτια ενός Βρετανού), Der Spiegel, 21.3.2025

   

Ο Μερτς άρχισε την προεκλογική εκστρατεία του τον Νοέμβριο του 2025 έχοντας την πεποίθηση (και δεν του λείπει η αυτοπεποίθηση) ότι θα μπορούσε να τα βρει με τον Τραμπ. Ως βέρος ατλαντιστής και πρώην προϊστάμενος του [γερμανικού υποκαταστήματος της αμερικανικής] επενδυτικής εταιρείας Black Rock, πίστευε ότι θα τα πήγαινε καλά με τον συντηρητικό συνάδελφό του στον Λευκό Οίκο· βλέπετε, και οι δύο είναι πραγματικοί άνδρες, αντιτίθενται στην μετανάστευση και σε κάθε τι «woke» και ανυπομονούν να μειώσουν τους φόρους και να περικόψουν την γραφειοκρατία.
Όμως μετά συνέβησαν τα γεγονότα της διάσκεψης στο Μόναχο για την ασφάλεια, δηλαδή η πέρα από κάθε όριο επίθεση εναντίον της Ευρώπης, της Ουκρανίας, της Γερμανίας και της ουσίας της δημοκρατίας, με πρωτεργάτη τον τοξικό αντιπρόεδρο του Τραμπ Τζέι Ντι Βανς, μπροστά στα μάτια όλων των επισήμων του πλανήτη [...]
Εκείνη ήταν η στιγμή κατά την οποία ο Μερτς και ένα μεγάλο μέρος της Γερμανίας ξύπνησαν. Και εκείνη ήταν η στιγμή στην οποία αποκαταστάθηκε η εμπιστοσύνη μου σ' αυτή τη χώρα και στην πολιτική της κοινότητα.
Η στροφή 180 μοιρών του Μερτς για ό,τι αφορά το φρένο χρέους ήταν θεαματικά οππορτουνιστική. Με θεμιτό ή αθέμιτο τρόπο, φρόντισε ώστε η Γερμανία να κινηθεί προς την σωστή κατεύθυνση. Πρόκειται για μια τεράστια ένεση χρημάτων για την άμυνα και τις υποδομές. Ή, για να το θέσω αλλιώς: Ο Μερτς αποκάλυψε το πρόσωπό του· ενώπιον μιας απαίτησης πρωταρχικής σημασίας, σε ζήτημα αρχής, εμφανίστηκε ως πολιτικός χωρίς αρχές [...]

Είναι καλό που ο Εμμανουέλ Μακρόν και ο Κιρ Στάρμερ συνεργάζονται στενά με το ΝΑΤΟ και την ΕΕ για να συντονίσουν την απάντηση στον άξονα Τραμπ-Πούτιν. Ο Μερτς πρέπει να έχει και αυτός με θέση στο τραπέζι, δίπλα στους Γάλλους και στους Βρετανούς, αλλά και στους Πολωνούς.
Σ΄ αυτούς τους απελπιστικά δύσκολους καιρούς απαιτείται ένα νέο είδος Ευρώπης, μια Ευρώπη πιο σκληρή και αποφασιστική· και αυτό, με τη σειρά του, απαιτεί από την Γερμανία να είναι στην πρώτη γραμμή. Το διακύβευμα δεν αφορά απλά και μόνον διπλωματία και διεθνείς σχέσεις, αλλά και άν θα δώσει το καλό παράδειγμα.
Μια ομιλία στην τελευταία σύνοδο της απερχόμενης Bundestag, την περασμένη εβδομάδα, έθεσε, ελπίζω, θεμέλια για το μέλλον. Ο Λαρς Κλινγκμπάιλ [Lars Klingbeil, μαζί με τη Saskia Esken συμπρόεδρος του SPD και πιθανός μελλοντικός αντικαγκελλάριος] είπε τα εξής: «Τώρα πια είμαστε καταδικασμένοι [ως Γερμανία] να έχουμε ως καθήκον την υπεράσπιση αυτής της Ευρώπης».
Οι Σοσιαλδημοκράτες και οι Πράσινοι άφησαν στην άκρη τον εύλογο θυμό τους για τις ενέργειες του Μερτς [η “kolotoumba” στην δημοσιονομική πολιτική] και έδρασαν με εξαιρετική αυτοσυγκράτηση και υπευθυνότητα. Το έκαναν γιατί το απαιτούσε η δύσκολη κατάσταση. Πολλοί θεωρούσαν αυτόν τον συμβιβασμό μεταξύ των κομμάτων αδύνατο. Ο πολιτικός του SPD πρόσθεσε στη συνέχεια: «Αυτό μας διακρίνει από άλλες χώρες, στις οποίες ο αλληλοαποκλεισμός μεταξύ των κομμάτων του δημοκρατικού τόξου είναι μόνιμη κατάσταση και συντελεί ώστε να ανθίζουν οι εξτρεμιστές και οι λαϊκιστές».

 

Ο John Kampfner είναι Βρετανός ιστορικός, συγγραφέας και δημοσιογράφος. Γεννήθηκε στη Σιγκαπούρη, σπούδασε στο Westminster School και στο Queen's College της Οξφόρδης (πτυχία Νεότερης Ιστορίας και Ρωσικής Φιλολογίας).
Ο Κάμπνερ άρχισε την σταδιοδρομία του ως  ανταποκριτής του Reuters στην Μόσχα και στην Βόννη. Συνέχισε στην Daily Telegraph, πρώτα ως ανταποκριτής στο Ανατολικό Βερολίνο την εποχή της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου και της ένωσης των δύο Γερμανιών, μετά ως προϊστάμενος του Γραφείου στη Μόσχα την εποχή της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης. Επικεφαλής πολιτικός ανταποκριτής στους Financial Times (1995-1998), πολιτικός σχολιαστής για το ραδιοφωνικό πρόγραμμα Today του BBC και πολιτικός ανταποκριτής στο Newsnight (1998-2000). Διετέλεσε συντάκτης του New Statesman (2005 - 2008).

Σήμερα είναι τακτικός συνεργάτης των Politico, Foreign Policy, The Guardian, FT, New European, Independent, Der Spiegel, Die Zeit. Είναι επίσης τακτικός παραγωγός προγραμμάτων για το BBC. Το πιο πρόσφατο ντοκιμαντέρ του αφορούσε την Σλοβακία ενόψει των εκλογών του Σεπτεμβρίου 2023.

Από το 2019 είναι Senior Associate Fellow στο Royal United Services Institute (RUSI), φημισμένη δεξαμενή σκέψης για θάματα άμυνας και ασφάλειας. Τα έτη 2022-2023 ο Kampfner ήταν Εκτελεστικός Διευθυντής στο World Program του Chatham House (Royal Institute of International Affairs).
Βιβλία: Inside Yeltsin's Russia - Corruption, Conflict, Capitalism (1994), Blair's Wars (2003), Freedom For Sale: How We Make Money And Lost Our Liberty (2009), The Rich, a 2000-year history, from slaves to super-yachts, Why The Germans Do It Better, Notes From A Grown-Up Country (2020), In Search of Berlin, The Story of a Reinvented City (2023)

6. Η τέχνη της διαπραγμάτευσης και ποιών τα ονόματα μένουν στην ιστορία - Ο Μερτς, οι Πράσινοι, το παράδοξο τέλος του απολιθώματος «φρένο χρέους»

  

Το ιστορικό: Ο τρικομματικός κυβερνητικός συνασπισμός SPD - Πρασίνων - FPD στη Γερμανία τερματίστηκε πρόωρα τον Νοέμβριο του 2024. Ο καγκελάριος Σολτς απέλυσε τον υπουργό Οικονομικών Λίντνερ (FDP) όταν ο δεύτερος αρνήθηκε να συντάξει προϋπολογισμό με θέσπιση ειδικών ταμείων για βελτίωση των υποδομών και της άμυνας στις νέες γεωπολιτικές και οικονομικές συνθήκες, και να παρακάμψει έτσι το (συνταγματικά επιβεβλημένο) «φρένο χρέους». Μετά την προκήρυξη πρόωρων εκλογών, οι εναπομείναντες κυβερνητικοί εταίροι SPD και Πράσινοι πρότειναν στην αξιωματική αντιπολίτευση των Χριστιανοδημοκρατών και Βαυαρών Χριστιανοκοινωνιστών να συμπράξουν για να αναθεωρήσουν μαζί την εν λόγω συνταγματική επιταγή, η οποία εμπόδιζε τον δημόσιο δανεισμό με το να περιορίζει το ετήσιο δημοσιονομικό έλλειμμα στο 0,35 % του ΑΕΠ. Η επιταγή αυτή είχε προστεθεί στον Θεμελιώδη Νόμο της Ομοσπονδίας (ισοδύναμο Συντάγματος) με την αναθεώρησή του το 2009 από την τότε δικομματική κυβέρνηση υπό την Άνγκελα Μέρκελ (συνασπισμού Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης CDU/CSU και SPD). 

Η Ένωση υπό τον Φρίντριχ Μερτς αρνήθηκε να συμπράξει. Προεκλογικά απέρριψε κάθε μεταρρύθμιση του «φρένου χρέους». Επικέντρωσε μάλιστα τον προκλογικό αγώνα της όχι στο κρίσιμο ζήτημα της οικονομίας, αλλά στο μεταναστευτικό. Κορύφωση ήταν η αποτυχημένη απόπειρα του Μερτς να περάσει με το FDP και την ΒSW της χαμαιλεοντικής Ζάρα Βάγκενκνεχτ μια αλλαγή της σχετικής εθνικής νομοθεσίας ασύμβατη με την μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ, αποδεχόμενος βοήθεια και από την μέχρι τότε κοινοβουλευτικά απομονωμένη Ακροδεξιά (AfD).

Στην προεκλογική εκστρατεία ο Μερτς και η Ένωση CDU/CSU δαιμονοποίησαν τους Πράσινους (αλλά και το SPD), αντιμετώπισαν σπασμωδικά την Ακροδεξιά, εμφανή (AfD) και καλυμμένη (ΒSW), αμφισβήτησαν τις πολιτικές της Γερμανίας και της ΕΕ για την Πράσινη Νέα Συμφωνία, την ενεργειακή μετάβαση και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Απέφυγαν να συζητήσουν για τις πραγματικές οικονομικές ανάγκες της χώρας στην νέα κατάσταση, γεωπολιτική και εμπορικών πολέμων, την ώρα της «πιο μεγάλης κρίσης της μεταπολεμικής γερμανικής δημοκρατίας· προς τα έξω αγωνίζεται ταυτόχρονα ενάντια σε Πούτιν και Τραμπ, πρός τα μέσα ενάντια στην AfD».

Στις εκλογές του Φεβρουαρίου 2025 η Ένωση CDU/CSU τερμάτισε πρώτη με κάτω των προσδοκιών ποσοστό 28 % περίπου, με δεύτερη την ακροδεξιά AfD (21 %). Οι Φιλελεύθεροι και η ΒSW της Βάγκενκνεχτ - και οι δύο ανυποχώρητοι υποστηρικτές του «φρένου χρέους» (μαζί με την AfD) - έμειναν κάτω από το όριο 5 %, εκτός Βουλής. Αναγκαστικά, λόγω κοινοβουλευτικών συσχετισμών, η Ένωση CDU/CSU άρχισε αμέσως διαπραγματεύσεις για σχηματισμό κυβέρνησης με τους Σοσιαλδημοκράτες (SPD). Ταυτόχρονα έκανε θεαματική στροφή 180 μοιρών στα θέματα της οικονομίας και του «φρένου χρέους» (η περιβόητη “kolotoumba” α λα γερμανικά) και αναζήτησε τρόπο συνταγματικής αναθεώρησης με κοινοβουλευτική πλειοψηφία 2/3 στην παλαιά Βουλή. Στην νεοεκλεγείσα Βουλή αυτό είχε καταστεί αδύνατο λόγω ενίσχυσης της AfD. Όμως για να πετύχει την απαιτούμενη για συνταγματικές αναθεωρήσεις πλειοψηφία 2/3, ο υπό διαπραγμάτευση νέος κυβερνητικός συνασπισμός Ένωσης - SPD, είχε ανάγκη και των ψήφων του (αντιπολιτευόμενου πλέον) κόμματος των Πρασίνων.

Οι μέχρι χθές υβριζόμενοι από τον Μερτς και τους Βαυαρούς του CSU Πράσινοι, ήθελαν βέβαια πολύ αυτή την συνταγματική αλλαγή και την ζητούσαν εδώ και χρόνια μιλώντας σε ώτα μη ακουόντων. Όμως ήταν κατηγορηματικά αντίθετοι στο να χρησιμοποιηθούν ως πρόσχημα οι πιο επείγουσες ανάγκες για βελτίωση και ανθεκτικότητα των υποδομών ή για την άμυνα, προκειμένου να διατεθεί με λαθροχειρία μέρος των νέων δανεικών πόρων για εκπλήρωση προεκλογικών υποσχέσεων ή για πελατειακά δωράκια (τύπου ελάττωσης του ΦΠΑ στην εστίαση). Με σκληρή διαπραγμάτευση κατέδειξαν πόσο πολιτικά ανεύθυνος ήταν ο προεκλογικός θεατρινισμός της Ένωσης CDU/CSU και σε τί αδιέξοδο βρέθηκε αυτή ενόψει των επερχόμενων κυβερνητικών ευθυνών.

Θέλοντας και μή, η Ένωση CDU/CSU κάμφθηκε στην διαπραγμάτευση. Αποδέχτηκε όλα όσα απαιτούσε το κόμμα των Πρασίνων ήδη στο πρόγραμμα του πριν την ρήξη στην παλιά κυβέρνηση. Π.χ. κατοχυρώθηκε στην διαπραγμάτευση ότι από τα 500 δις του ειδικού ταμείου για τις υποδομές, τα 100 θα διατεθούν σε πολιτικές για την ενεργειακή μετάβαση, για βιωσιμότητα - ανθεκτικότητα και για την αποτροπή της κλιματικής αλλαγής. Στο απεριόριστο ειδικό ταμείο για την άμυνα εντάχθηκε και η χρηματοδότηση της κυβερνοασφάλειας, πολιτικής προστασίας και στρατιωτικής ενίσχυσης της Ουκρανίας. Τα «κρατίδια» δικαιούνται πια να δανείζονται μόνα τους για τις υποδομές. Ο μηδενισμός του ισοζυγίου εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα έως το 2045 είναι τώρα πια ένας από τους συνταγματικά  ορισμένους προορισμούς αυτών των νέων χρηματοδοτικών μέσων.

Έτσι έληξε ουσιαστικά μια άδοξη δεκαπενταετής οικονομική πολιτική (2009-2024), η οποία είχε ως άξονα το περιβόητο «φρένο χρέους» και είχε κάνει τεράστια ζημιά στην βιωσιμότητα του «γερμανικού μοντέλου», ενώ είχε γίνει φρένο στην εξέλιξη της όλης ΕΕ. Το απολίθωμα της εποχής εκείνης διαλύθηκε με μια θεαματική πολιτική κωλοτούμπα του Μερτς και της Ένωσης, οι οποίοι άφησαν έτσι έκθετη την γερμανική πολιτική «να αναδίδει οσμή δημοκρατίας τύπου μπανανίας», όπως γράφει ο Κρίστιαν Γκάγιερ, της κάθε άλλο παρά αντι-Χριστιανοδημοκρατικής Frankfurter Allgemeine.

Το αδιέξοδο θα μπορούσε βέβαια να λυθεί ενωρίτερα, με ένα ελάχιστο πολιτικής ειλικρίνειας, χωρίς τους προεκλογικούς θεατρινισμούς του Μερτς, χωρίς εξαπάτηση των ψηφοφόρων. Ωστόσο, ακόμη και έτσι, με την στοιχειώδη πολιτική αρετή να λείπει από τον Μερτς και την Ένωση CDU/CSU, η κατάληξη έδειξε ότι το γερμανικό πολυπολικό κομματικό σύστημα, με το να ευνοεί την διακομματική διαπραγμάτευση και να επιτρέπει μέσω αυτής συναινέσεις μόνον προγραμματικής φύσης, τελικά έχει πλεονέκτημα ως προς την λειτουργικότητα και την εξεύρεση βέλτιστων λύσεων. Αντίθετα, οι σκληροί κομματικοί διπολισμοί όπως π.χ. ο θεσμοποιημένος των ΗΠΑ (και μάλιστα με όχι απλά απολιθωμένο, αλλά στην πράξη μη αναθεωρήσιμο συνταγματικό πλαίσιο του 19ου Αιώνα) ή οι ιστορικά εδραιωμένοι διπολισμοί τύπου Ελλάδας, είναι συχνά δυσλειτουργικοί και σε εποχές κρίσεων συντελούν σε χείριστες λύσεις, στην καλύτερη περίπτωση ψευδολύσεις.

Γ. Ρ. 

 

Christian Geyer: Politische Verhandlungskunst - Katharina Dröges Name bleibt (Η τέχνη της πολιτικής διαπραγμάτευσης - Το όνομα της Katharina Dröge θα μείνει ανεξίτηλο), Frankfurter Allgemeine, 21.3.2025

   

Το να θέλει κάποιος να εξασφαλίσει μια θέση στην ιστορία –  να την κυνηγά, και όχι απλά να του έλθει από μόνη της ως καλοδεχούμενο δώρο – είναι, καθώς φαίνεται πια ξεκάθαρα στις μέρες μας, μια περιπετειώδης άσκηση στην τέχνη της διεκδίκησης και της διαπραγμάτευσης γεμάτη κινδύνους, κυρίως για τον ίδιο τον διεκδικητή. Διότι αν κάποιος διεκδικεί απλά και μόνον ένα αξίωμα, άν δεν το κρύβει και το κάνει μοναδικό στόχο του αγώνα του, τούτη η αξίωση του μπορεί κάλλιστα να εκπληρωθεί. Αλλά δεν υπάρχει καμία εγγύηση άν στην συνέχεια, ως κάτοχος του αξιώματος, θα μείνει στην ιστορία ως σημαντική πολιτική προσωπικότητα, ως statesman, όπως ο ίδιος είχε ελπίσει, ή ως φιγούρα για πολιτικά ανέκδοτα· ή ακόμη και ως κάποιος που ασκούσε απόλυτο έλεγχο στους πολιτικούς αντιπάλους του αλλά στο τέλος, ο ίδιος έγινε κατά παράδοξο τρόπο πιστό αντίγραφο αυτών των αντιπάλων του.
Μια θέση στην ιστορία όπως η τελευταία, είναι κάτι στο οποίο κανείς δεν θα μπορούσε να αποβλέπει και να το επιθυμήσει για τον εαυτό του, είναι ένα τέλος το οποίο μόνον η ίδια η ζωή μπορεί να γράψει. Και ο κάτοχος της, από την στιγμή που καταγραφεί ως φιγούρα για πολιτικά ανέκδοτα, πολύ δύσκολα μπορεί να διορθώσει την εικόνα του και να καταγραφεί ως statesman. Όποιος οδηγεί το κοπάδι των ψηφοφόρων στο δικό του μαντρί με το να παίζει πολιτικό θέατρο, δεν πρέπει να μείνει έκπληκτος αν αμέσως μετά αρχίσουν οι παραιτήσεις μελών του κόμματος του και άν τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων γίνονται όλο και πιο κακά, όπως και τα δύο φαίνονται επί του παρόντος.
Ήδη από την αρχή του δρόμου του προς την εξουσία, υπέθετε ότι ο τέτοιος τρόπος σκέψης εξυπηρετούσε το ιδιαίτερο συμφέρον του. Τι ωφελεί όμως να κυνηγάς το αξίωμα χωρίς να έχεις μάτια για τίποτε άλλο πέρα από αυτό, τη στιγμή που όλος ο κόσμος θα σε δακτυλοδεικτεί φωνάζοντας: Κοιτάξτε, τούτος εδώ τον πέτυχε τον προσωπικό του στόχο, αλλά εν τω μεταξύ μετέτρεψε σε πολιτικό ερείπιο το κόμμα του, καταστρέφοντας εντελώς το πρόγραμμα του. Και αυτή την φορά δεν το ΄κανε στα κρυφά, αλλά κραυγάζοντας (συγνώμη, ήταν βαθύτατα πεπεισμένος). Και όχι μόνον αυτό, αλλά εκτός των άλλων, το έκανε αφήνοντας έκθετη την Πολιτική εν γένει να αναδίδει οσμή δημοκρατίας τύπου μπανανίας.
Διότι «ξέροντας πολύ καλά τι κάνει αλλά χωρίς να το πολυσκεφτεί» [«sehenden Auges» - με τα λόγια της Άνγκελα Μέρκελ, όταν αυτή του επετέθηκε για την αποδοχή των ψήφων της AfD], ο Φρίντριχ Μερτς έκανε την Πολιτική να μοιάζει σαν εγχείρημα διαφθοράς της γλώσσας, στο οποίο, όπως τόσο όμορφα ειπώθηκε στην προ-ψηφιακή εποχή, οι λέξεις δεν έχουν ούτε καν την αξία του χαρτιού πάνω στο οποίο γράφονται. Τι χείμαρροι έρρευσαν στους μύλους των λαϊκιστών, δεξιών και αριστερών, οι οποίοι με τα επί της υποδοχής στελέχη τους γιορτινά ντυμένα, υποδέχονται όσους χάνουν την την πίστη τους στο σύστημα! Ελάτε, ελάτε !

Η «μάχη» για το «φρένο χρέους» - Ο Φρίντριχ Μερτς στην Bundestag με την Καταρίνα Ντρέγκε (αριστερά) και με την Μπρίτα Χάσελμαν

Ωστόσο, εάν σε τούτο το διεστραμμένο πολιτικό ματς υπάρχει κάποιος που αναδείχτηκε νικητής και το αξίζει, αυτή είναι η Καταρίνα Ντρέγκε (Katharina Dröge), η οποία μοιράζεται την προεδρία της κοινοβουλευτικής ομάδας των Πρασίνων με την Μπρίτα Χάσελμαν (Britta Haßelmann). Το όνομά της θα μείνει ανεξίτηλο για ό,τι αφορά την ικανότητα της πολιτικής γλώσσας να λέει την αλήθεια. Οι διαπραγματευτικές της ικανότητες αποκάλυψαν σε πόσο δύσκολη θέση βρέθηκε ο αντίπαλος της στη διαπραγμάτευση, ο οποίος, καθώς ανακαλεί στη μνήμη της η Ντρέγκε σε συζήτηση στο Spiegel, ήθελε πάντα μόνον το Ένα και Μοναδικό Πράγμα, και λόγω της προσήλωσης σε αυτό έχανε όλα τα άλλα πράγματα από τα μάτια του, συμπεριλαμβανομένου του εαυτού του. 

 

Ο Christian Geyer-Hindemith σπούδασε ιστορία, φιλοσοφία και γερμανική φιλολογία στην Βόννη και Κολωνία. Από το 1992 είναι αρχισυντάκτης στην FAZ. Ο Geyer είναι ο επιμελητής των τόμων στις εκδόσεις Suhrkamp  Biopolitik - Die Positionen (2001) και Hirnforschung und Willensfreiheit. Zur Deutung der neuesten Experimente 2004. Δημοσίευσε το δοκίμιο Niklas Luhmann - Die Knappheit der Zeit und die Vordringlichkeit des Befristeten, Kadmos Kulturverlag 2013, το οποίο αναλύει πώς η πίεση του χρόνου αλλάζει την ζωή

Ποιά πολιτική ατζέντα για την Ευρώπη; Να αφεθεί να την παρασύρει το ρεύμα; 'Η να ανηφορίσει το ποτάμι κόντρα στο ρεύμα;

 

Ρόμπερτ Χάμπεκ: Ευρώπη, ΗΠΑ και Κίνα σε καιρούς σύγκρουσης - γεωπολιτικής, γεωοικονομικής, αξιών

  

«First we took Manhattan, then we take Berlin» - Πολιτικές που αυξάνουν την κοινωνική ανισότητα είναι δηλητήριο για την δημοκρατία