Όλο και πιο αδύναμος κρίκος στην αλυσίδα της ΕΕ: Ελλάδα και χώρες της πρώην ΕΣΣΔ και του πρώην Ανατολικού Μπλοκ, από το 1989-2023

Με αφορμή τις νέες στατιστικές της EUROSTAT για το ΑΕΠ κατά κεφαλήν σε όρους αγοραστικής δύναμης (PPPs - Purchasing Power Parity) και τις ελληνικές επιδόσεις: Τα είπαμε, μας τα είπανε και τα ξαναλέμε

Ο χάρτης είναι από έγκυρη πηγή (Eurostat), φρέσκος (έκδοση 2023), τα δεδομένα που απεικονίζει είναι τα οριστικά αναθεωρημένα για το 2022. Και λέει πολλά πράγματα εν συμπτύξει.

Δείχνει το διάμεσο εισόδημα PPS ανά πολίτη για κάθε χώρα της ΕΕ, λαμβάνοντας υπόψη με σταθμισμένο τρόπο τον αριθμό των μελών κάθε νοικοκυριού. Ομαδοποιεί τις 27 χώρες σε 6 ομάδες. To PPS σημαίνει Purchasing power standard, δηλαδή αναγωγή του κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε πραγματική αγοραστική δύναμη. Το διάμεσο εισόδημα είναι μέγεθος εισοδήματος προσδιορισμένο έτσι, ώστε οι μισοί πολίτες να έχουν εισόδημα μεγαλύτερο από αυτό και οι άλλοι μισοί μικρότερο από αυτό. Είναι πολύ πιο αντιπροσωπευτικο από τον μέσο όρο εισοδήματος, δηλαδή τον λόγο ΑΕΠ / πληθυσμό. Και δεν είναι απλά οικονομικός δείκτης. Με οικονομική γλώσσα μιλά και για την ποιότητα μιας κοινωνίας.

Για το έτος 2022, η Ελλάδα είναι στην τελευταία ομάδα, με σταθμισμένο διάμεσο εισόδημα PPS (δηλαδή με αναγωγή σε αγοραστική δύναμη) μικρότερο από 11.500 μονάδες, μαζί με την Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία και Σλοβακία. Δηλαδή, είναι χώρες με σταθμισμένο διάμεσο εισόδημα PPS το πολύ 61 % του μέσου όρου της ΕΕ (18.706). Για την ακρίβεια, στην περίπτωση της Ελλάδας, το σταθμισμένο διάμεσο εισόδημα PPS του έτους 2022 είναι 10.841 μονάδες, δηλ. 10.841/18.706 = 58 % του μέσου όρου της ΕΕ.

Σημειωτέον ότι το απόλυτο κατά κεφαλήν διάμεσο διαθέσιμο εισόδημα, χωρίς αναγωγή σε πραγματική αγοραστική δύναμη και χωρίς στάθμιση με βάση το πλήθος ατόμων στα νοικοκυριά, για την Ελλάδα του 2022 είναι 9.528 ευρώ. 

Η Ρουμανία είχε το έτος 2022 σταθμισμένο διάμεσο εισόδημα PPS 10.033, η Ουγγαρία 10.217, η Κροατία 12.277, η Πορτογαλία 12.266, Ισπανία 17.254, Σλοβενία 18.792, Λιθουανία 14.202, Εσθονία 17.064. Ιταλία 18.472
Η εξέλιξη του σταθμισμένου διάμεσου εισοδήματος ανά χώρα με αναγωγή σε αγοραστική δύναμη, από το 2013 μέχρι το 2022 (Ελλάδα 2022 10.841 μονάδες) φαίνεται εδώ: ←
https://ec.europa.eu/eurost...

Όποιος μελετήσει αυτόν τον δείκτη, συγκρίνοντας την διαδρομή της Ελλάδας με τη διαδρομή των περισσότερων από τις χώρες του αλλοτινού γεωπολιτικού συνασπισμού της πρώην Ανατολικής Ευρώπης, νυν χώρες της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, και πιο έντονα με την Τσεχία, Πολωνία και τις 3 Βαλτικές χώρες-μέλη της πρώην ΕΣΣΔ, βλέπει την πραγματική πραγματικότητα. Διαπιστώνει αποκλίνουσες πορείες: Σχετική στασιμότητα της ελληνικής διαδρομής, σταθερά ανοδική τάση αυτής της ομάδας χωρών της ΕΕ, άν και με διαφορετικές «ταχύτητες» ανάλογα με τη χώρα. Έχουμε ταχέως ανερχόμενες περιπτώσεις χωρών (π.χ Σλοβενία, Εσθονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία) και άλλες με βραδύτερο ρυθμό ανόδου (π.χ. Βουλγαρία, Ουγγαρία, Σλοβακία)

Για τη σύγκριση με τις ομοιοπαθείς με την Ελλάδα, στη περίοδο 2010-2015, Πορτογαλία και Ισπανία έχουν ήδη γραφτεί πολλά πολλές φορές και η επανάληψη περιττεύει.

Για ότι αφορά τα πριν το 2013 χρόνια, και ιδιαίτερα για το τί συνέβη στην Ελλάδα με την χρεωκοπία, μια πολύ χονδρική ενδεικτική εικόνα, αλλά από αρκετά διαφορετική οπτική γωνία (του ΑΕΠ), φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα.

GDP per capita in PPS (Purchasing Power Standard) as % of EU average (= 100) in period of crisis 2008-2015, Eurozone, Greece, EU "South": Greece, Italy, Portugal and Spain, countries of EU "North": Germany, France and Sweden, and countries of South-East Europe: Bulgaria and Romania (πηγή M. Angelidis, E. Tsigkas, CRISIS AND PROSPECTS FOR SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF THE  METROPOLITAN AREA OF ATTIKI AT INTERNATIONAL/NATIONAL  AND LOCAL LEVEL, 2017)

Όμως, το διάγραμμα αυτό δεν δίνει το διάμεσο διαθέσιμο εισόδημα αλλά το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ PPS (δηλαδή με αναγωγή σε αγοραστική δύναμη) και  όχι με τιμές σταθμισμένες ανάλογα με το οικογενειακό status των πολιτών. Για τον διπλό αυτό λόγο, οι μεν εθνικές τιμές του μέσου κατά κεφαλήν ΑΕΠ PPS είναι σημαντικά μεγαλύτερες από τα μεγέθη για τα οποία συζητάμε, οι δε αποκλίσεις από τον μέσο όρο της ΕΕ φαίνονται υποτιμημένες. 

Και συνήθως, όσο πιο μεγάλες είναι οι κοινωνικές ανισότητες (ταξικής ή διαγενεακής φύσης) σε μια κοινωνία, τόσο μεγαλύτερη είναι η απόκλιση μεταξύ μέσου και διάμεσου εισοδήματος. Δηλαδή το μέσο εισόδημα υπερβαίνει το διάμεσο τόσο πιο έντονα, όσο πιο άνιση είναι μια κοινωνία. Και όλοι οι συνθετικοί δείκτες (π.χ. gini), αλλά και οι περισσότεροι απλοί, δείχνουν ότι η κοινωνική ανισότητα στην Ελλάδα πριν, κατά και μετά τη χρεωκοπία του 2008-2010, επιμένει σταθερά στα ίδια περίπου επίπεδα, πολύ υψηλά σε σύγκριση με το μέσο επίπεδο των χωρών της ΕΕ και παρόμοια με εξωευρωπαικές χώρες όπως π.χ. η Τουρκία ή οι ΗΠΑ. 

Διάμεσο Εισόδημα (χωρίς αναγωγή σε πραγματική αγοραστική δύναμη και χωρίς στάθμιση για τα μέλη των νοικοκυριών), σε συνάρτηση με τον σύνθετο δείκτη κοινωνικής ανισότητας gini - Πηγή: Eurostat, 2021

Π.χ. για ό,τι αφορά το έτος 2022, η Eurostat  δίνει ως μέσο όρο της ΕΕ των 27 μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ PPS 35.439 μονάδες, ενώ για την Ελλάδα 23.832, πράγμα που σημαίνει ότι η Ελλάδα έχει μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ PPS 23.832/35.439 = 67 % του μέσου όρου της ΕΕ 27. Ενώ όπως είδαμε, μετρώντας σε διάμεσο σταθμισμένο διαθέσιμο εισόδημα κατά κεφαλήν PPS, έχει μόνον το 58 % του μέσου όρου της ΕΕ 27. Ο δε λόγος διάμεσου σταθμισμένου PPS πρός μέσο ΑΕΠ PPS είναι για μεν την Ελλάδα 10.841/23.832 ~ 0,455. Eνώ π.χ. για την Σλοβενία, χώρα με σημαντικά μικρότερες κοινωνικές ανισότητες, με αρκετούς δείκτες κοντά στο μέσο όρο της ΕΕ 27 και μερικούς καλύτερους (π.χ. δείκτης gini 23), είναι 18.792/31.858 ~ 0,590 και για τη Γερμανία 23.197/41.347 ~ 0,560. Για τον μέσο όρο της ΕΕ 27, ο αντίστοιχος λόγος είναι 18.706/35.439 ~ 0,53

Για το 2015, τo ανωτέρω διάγραμμα των Angelidis και Tsigkas, δίνει για την Ελλάδα μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ PPS (δηλαδή με αναγωγή σε αγοραστική δύναμη) περίπου 70 % του μέσου όρου της ΕΕ, ενώ για την ίδια χρονιά η Eurostat δίνει για την Ελλάδα σταθμισμένο διάμεσο εισόδημα PPS 8.802/17.262 = 51 % του μέσου όρου της ΕΕ. Έτσι με αναγωγή αναλογικά, για τα χρόνια 2008-2009, χρόνια φούσκας πλασματικών περιουσιακών στοιχείων (που συνοδεύονται συνήθως από την πιο έντονη απομάκρυνση των τιμών του κατα κεφαλήν ΑΕΠ από τις τιμές του διάμεσου εισοδήματος), οι τιμές μέσου εισοδήματος PPS της Ελλάδας γύρω στο 93 % του μέσου όρου της ΕΕ, αντιστοιχούν, χονδρικά, με σταθμισμένο Ελληνικό διάμεσο εισόδημα PPS το πολύ 67 % του μέσου όρου της ΕΕ.

Αυτό συγκλίνει εντυπωσιακά με τα διαθέσιμα σήμερα στοιχεία της Eurostat,  σύμφωνα με τα οποία το διαθέσιμο σταθμισμένο εισόδημα (διάμεσο) μετά από φόρους εκφρασμένο σε αγοραστική δύναμη (PPS) για την Ελλάδα της περιόδου 2008-2010 ήταν το πολύ γύρω στις 11.500 μονάδες, τη στιγμή που για τη Γερμανία και για ένα ολόκληρο σμήνος χωρών της ΕΕ την ίδια περίοδο (2008-2010) ήταν γύρω στις 17.500 μονάδες (11.500/17.500 ~ 0,66 !)

Διαθέσιμο Εισόδημα μετά από φόρους εκφρασμένο σε αγοραστική δύναμη (PPS) - Πηγή: Eurostat, 2022 via https://greeceinfigures.com

Αυτή είναι, καθώς φαίνεται, η μέγιστη μέχρι τώρα οικονομική σύγκλιση που επέτυχε η Ελλάδα, άν λάβουμε υπόψη τον πιο αντιπροσωπευτικό στατιστικό δείκτη οικονομικής συνοχής της ΕΕ.

Η αθροιστική πτώση του ποσοστού από 67 % το 2009 στο 58 % το 2022 μπορεί να ερμηνευθεί ως συγκριτική υποβάθμιση μεσο-βραχυπρόθεσμα. Όμως τόσο αυτή, όσο και η πορεία των απόλυτων τιμών του διάμεσου σταθμισμένου εισοδήματος σε αγοραστική δύναμη (PPS) από 11.500 το 2008 στα 10.841 το 2022, από τη σκοπιά μιας κάπως πιο μακράς διάρκειας, δηλώνουν ότι όλο και περισσότερες χώρες που ήταν «πίσω μας», «μας φτάνουν και μας ξερπερνάνε». Δεν χάσαμε έδαφος σε απόλυτους αριθμούς διάμεσου σταθμισμένου εισοδήματος σε αγοραστική δύναμη. Όμως σε σύγκριση με την ανοδική κίνηση (που ακολουθεί τον μέσο όρο της ΕΕ) των χωρών του Νότου και της Ανατολής, οι οποίες κάποτε ήταν σαφώς «πίσω μας», η Ελλάδα αποκλίνει. Δεν μπορεί να παρακολουθήσει τις χώρες του αλλοτινού γεωπολιτικού συνασπισμού της πρώην Ανατολικής Ευρώπης, νυν χώρες της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, ούτε τις 3 Βαλτικές χώρες-μέλη της πρώην ΕΣΣΔ.  

Η όλη 15ετής πορεία (2008-2023) του σταθμισμένου Ελληνικού διάμεσου (median) εισοδήματος PPS κινείται μέσα σε έναν στενό «διάδρομο» ανάμεσα στο 52 % και στο 67 % του μέσου όρου της ΕΕ. Με κριτήριο την πραγματική σύγκλιση, και με την γενικώς αποδεκτή θέση ότι το μέσο (average) κατά κεφαλήν ΑΕΠ δίνει εικόνα πολύ παραμορφωμένη από την «πλασματική οικονομία»)*, η πορεία αυτή ερμηνεύεται ως εμμένουσα στασιμότητα.

Εξέλιξη του διάμεσου εισοδήματος της Ελλάδας 2013-2022 (και παραπομπή στο 2009), σε σύγκριση με χαρακτηριστικές χώρες της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης, την ΕΕ-27, την Ιρλανδία και Γερμανία (γραφική επεξεργασία στοιχείων της Eurostat και των αποτελεσμάτων του υπολογισμού που αναφέρεται ανωτέρω, Γ.Ρ.)

Χρειάζεται να μελετηθούν και στοιχεία της πραγματικά μακράς διάρκειας (1975-2008), και μάλιστα με σύνθετο τρόπο, για να έχουμε πλήρη εικόνα του τί πραγματικά συνέβη στην Ελλάδα της λεγόμενης μεταπολιτευτικής περιόδου, σε σύγκριση με άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου και της ευρωπαϊκής Ανατολής.

Ωστόσο, ακόμη και τα διαθέσιμα στοιχεία από το ΔΝΤ για τη διαμόρφωση της πορείας ακόμη και του μέσου (και όχι του πιο αντιπροσωπευτικού διάμεσου) κατά κεφαλήν ΑΕΠ PPS (ωστόσο με αναγωγή σε αγοραστική δύναμη) στη μακρά διάρκεια (1980-2024), δίνουν μια σαφή πρώτη γεύση. Μια σύγκριση της ελληνικής «διαδρομής» αυτής της περιόδου με των ενδεικτικών χωρών Ιταλία, Κροατία, Πορτογαλία, Λιθουανία, Ρουμανία και Πολωνία, καθώς και η προβολή για το άμεσο μέλλον, δείχνουν  (1) ότι υπό τις παρούσες προϋποθέσεις η Ελλάδα αδυνατεί να παρακολουθήσει αυτό το «σμήνος» χωρών και (2) ότι η ελληνική έξαρση της περιόδου 2003-2010 ήταν μια «κατάσταση εξαίρεσης», δηλαδή άν το διατυπώσουμε σε πιο οικονομική γλώσσα, μια μη βιώσιμη φούσκα.

Πηγή: IMF, Datasets - World Economic Outlook (April 2024) - GDP per capita, current prices - Purchasing power parity - international dollars per capita

Μια «φωτογραφία υπό πιο στενή οπτική γωνία» (1995-2023): GDP per capita at 2011 Purchasing power parity (S'000), σύγκριση με Πολωνία, Πορτογαλία, Ισπανία. Πηγή: IMF via © FT (In charts, Greece’s economy is rebounding - but there is far to go, 18.09.2018)

Για όσους καταλαβαίνουν από αριθμούς και εικόνες, δεν είναι αναγκαία περισσότερα σχόλια με λέξεις. Είναι ένα είδος απομυθοποίησης με ενδεικτικές εικόνες και με πολύ αντιπροσωπευτικούς αριθμούς. Πρόκειται για διάψευση κοινότοπων ψευδαισθήσεων που δεν αντέχουν στα πιο σκληρά κριτήρια, τα κριτήρια των αριθμών. 

Οι αποκλίνουσες πορείες που αναφέραμε φαίνεται πως συνεχίζονται και θα συνεχίζονται, εκτός άν συμβούν στη χώρα μας πράγματα που προς το παρόν δεν φαίνονται στον ορίζοντα.

Γ. Ρ.

 

* Διάμεσο (median) και μέσο (average ή mean) κατά κεφαλήν ΑΕΠ, σταθμισμένα σε αγοραστική δύναμη (PPP), για μια πλειάδα χωρών μεταξύ των ετών 2012 και 2014. Πηγή: Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΕCD), via Datawrapper / Lisa Charlotte Rost (Berlin).