Ο Σλάβοϊ Ζίζεκ συζητά με τον ψυχολόγο Τζόρνταν Πίτερσον. «Φιλοσοφική μονομαχία» για γέλια μέχρι δακρύων - με τον σουγιά εναντίον μιας πυροβολαρχίας

 του Άρνο Φρανκ

© Der Spiegel - Arno Frank: Philosophenduell Zizek vs. Peterson Mit dem Taschenmesser ins Artilleriegefecht, 20.04.2019

   

Πώς οι συζητήσεις για όντως «τρομακτικά προβλήματα» (κατά τον Ζίζεκ) εκφυλίζονται σε προγράμματα επι σκηνής και νούμερα τσίρκου - η αθλιότητα των πολιτικών αντιπαραθέσεων όταν γίνονται δημόσια θεάματα με την πιο χυδαία σημασία του όρου και όταν κύριο κίνητρο ενδιαφέροντος του φιλοθεάμονος κοινού είναι το πιο κοινότοπο και τετριμμένο των κινήτρων: Ο χαβαλές. Το «ήρθαμε για πλάκα».

«H χαλαρή ειρωνική ελαφρότητα που μετατρέπει τα πάντα σε πράγματα τετριμμένα και ασήμαντα» στην αποθέωσή της. «Την σοβαρότητα την ξεσυνηθίσαμε».

Γ. Ρ.
  

Στην αριστερή πλευρά που πάνελ ο Σλάβοϊ Ζίζεκ, 70 ετών, ο οποίος θα μπορούσε να γεμίσει μια ολόκληρη βιβλιοθήκη με βιβλία που γράφει εδώ και 30 χρόνια, για τον μαρξισμό, την ιδεολογία, τον μεταμοντερνισμό, την ψυχανάλυση, τον ρομαντισμό, την βία, την ανοχή, τον ολοκληρωτισμό, την όπερα, τον κινηματογράφο και την λογοτεχνία.
Στη δεξιά πλευρά είναι ο Τζόρνταν Πίτερσον (Jordan Peterson), 54 ετών, ο οποίος έχει γράψει ένα βιβλίο για το πώς «κατασκευάζεται» η νόηση μέσα στο νευρικό σύστημα του ανθρώπου [Maps of Meaning: The Architecture of Belief] και ένα βιβλίο με συμβουλές για τη ζωή [12 Rules for Life: An Antidote to Chaos]. Ωστόσο, αυτή η αντιπαράθεση που θα μπορούσε να είναι υλικό για ανέκδοτα, είχε διαφημιστεί ως «η συζήτηση του αιώνα».
Αν η μάχη «Ζίζεκ εναντίον Πίτερσον» ήταν αγώνας πυγμαχίας, θα έπρεπε να ακυρωθεί λόγω άδικης μεταχείρισης του δεύτερου πυγμάχου. Κατά τα άλλα, παρόλες τις διαφορές τους, τον Ζίζεκ και τον Πίτερσον τους ενώνει το γεγονός ότι βλέπουν και οι δύο με εξίσου μεγάλο σκεπτικισμό τις πολιτικές της ταυτότητας, το κίνημα ΛΟΑΤΚΙ και την λεγόμενη πολιτική ορθότητα. Σε τί διαφωνούν λοιπόν;

Ο Πίτερσον μπήκε μόνος του μέσα στην παγίδα;

Τα εισιτήρια για τις 3000 θέσεις του Sony Center στο Τορόντο (Καναδάς) πουλήθηκαν μέσα σε λίγες ώρες. Μετά, κάποια λίγα βγήκαν στο σφυρί στο eBay και κατακυρώνονταν για πάνω από 1000 δολλάρια. Την παραμονή της συζήτησης, το επικείμενο γεγονός έφερε στη μνήμη μερικών τη θρυλική μονομαχία μεταξύ του Νόαμ Τσόμσκυ (Noam Chomsky) και του Μισέλ Φουκώ (Michel Foucault) το 1971 [Human Nature: Justice versus Power - Noam Chomsky debates with Michel Foucault,1971 - youtube - pdf]. Και την ώρα που γινόταν η τωρινή η «μονομαχία», βρέθηκαν 6000 άνθρωποι από όλο τον κόσμο που την παρακολούθησαν στο Διαδίκτυο live, πληρώνοντας 15 δολλάρια [και youtube]. Όλα αυτά είχαν το λόγο τους· αλλά το πραγματικό κίνητρο ήταν το πιο κοινότοπο και τετριμμένο.
Ο Πίτερσον εδώ και κάποιο καιρό προσπαθεί να διαδώσει την ιδέα ότι το κίνημα ΛΟΑΤΚΙ και το κίνημα #MeToo [εναντίον των βιασμών] είναι μεθοδεύσεις των μαρξιστών για να επιτεθούν εναντίον των θεμελίων του δυτικού πολιτισμού. Ο Ζίζεκ απάντησε δημοσίως, λέγοντας ότι ο Καναδός συνάδελφος του μάλλον είναι πιασμένος για τα καλά στην παγίδα των θεωριών συνωμοσίας του κινήματος της «Εναλλακτικής Δεξιάς» (Alt-right)  - και ο Πίτερσον είναι όντως μια από τις πηγές έμπνευσης για συνθήματα αυτού του κινήματος.

Τότε ο Πίτερσον προκάλεσε τον Ζίζεκ σε «μονομαχία». Στα «δημόσια θεάματα» ο Πίτερσον παρεμβαίνει κυρίως μέσω youtube και βιντεομηνυμάτων (Podcast) ως «συντηρητικός επηρεαστής» («conservative influencer»). Μιά κοινή εμφάνιση με τον επηρεαστικό φιλόσοφο Ζίζεκ, μάλλον τού φάνηκε ως καλή ευκαιρία για μια κατάσταση win-win, άν μη τι άλλο.

Ο Πίτερσον από την αρχή βάδιζε προς το ναδίρ νομίζοντας ότι είναι στο ζενίθ
Το θέμα αυτής της θεαματικής μονομαχίας ήταν το εξής: «Σε τί συνίσταται η ευτυχία του ανθρώπου στον καπιταλισμό και στον μαρξισμό»; Μάλλον ήθελαν να πούν «στον σοσιαλισμό» (αντί «στον μαρξισμό»)· αλλά, όπως θα φανεί στη συνέχεια, ακόμη και αυτό το λογικό λάθος, η κατηγοριακή σύγχιση [«έβαλαν στο ίδιο σακί μήλα και γεώμηλα»], ήταν ένα από τα συμπτώματα του όλου «χαβαλέ».
Ιδού και οι κανόνες της «μονομαχίας»: Καθένας από τους δυό αντιπάλους έπρεπε να κάνει πρώτα μια εισήγηση 30 λεπτών και κατόπιν να απαντήσει για 10 λεπτά. Για το τέλος, προβλεπόταν μια ανοιχτή συζήτηση 45 λεπτών.

Στην αρχή της ομιλίας και βλέποντας τις αστρονομικές τιμές των εισιτηρίων, ο Πίτερσον αισθανόταν ευτυχής και το δήλωνε: Η σταδιοδρομία του είχε φτάσει πια σε ένα νέο ζενίθ. Κι έτσι, δεν είχε ιδέα ότι είχε ήδη πάρει το δρόμο για το ναδίρ.
Ακούγεται παράδοξο, αλλά η εισήγησή του ήταν μια ιδιότροπη και εκπληκτικά αφελής κριτική του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» και τίποτε άλλο. Ο Πίτερσον αντιμετωπίζει το «Μανιφέστο» των Μαρξ και Ένγκελς ως βασικό κείμενο «οδηγιών χρήσης» του μαρξισμού. Και θεωρεί ότι «όλες σχεδόν οι ιδέες» που γράφτηκαν πριν από 170 χρόνια στο κείμενο αυτό, «είναι λανθασμένες». Κατά τη γνώμη του, οι ταξικοί αγώνες δεν έχουν καμία σχέση με τον καπιταλισμό· οι ιεραρχικές σχέσεις υπάρχουν στο ζωικό βασίλειο «τουλάχιστον από την παλαιολιθική εποχή και μετά».

H περίφημη μονομαχία Noam Chomsky και Michel Foucault, 1971

Ουτοπική είναι η πεποίθηση ότι τα πράγματα μπορούν να συνεχίσουν όπως είναι τώρα
Ένας καπιταλιστής δεν θα κατάφερνε τίποτε με το να εκμεταλλεύεται άλλους  ανθρώπους, δήλωσε ο Πίτερσον. Γέλια στο ακροατήριο. 
Σε λίγο, ακόμη και οι πιο ανυποψίαστοι ακροατές κατάλαβαν ότι δεν επρόκειτο να ακούσουν τίποτε άλλο, παρά μόνον ξεθαμμένες σκέψεις του Ρόναλντ Ρέηγκαν και επιχειρήματα δανεισμένα από την Άυν Ραντ (Ayn Rand). Στην πραγματικότητα, ο Πίτερσον δεν είχε ιδέα για το τί έλεγε, μόλις η συζήτηση έφευγε από το γνωστό του πεδίο της ψυχολογίας.
Ο Ζίζεκ, ο οποίος πιθανότατα ήξερε εκ των προτέρων με ποιόν έχει να κάνει, εκτέλεσε το σύνηθες πρόγραμμα του επί σκηνής. Έκανε μια «γρήγορη βόλτα» στη θεματολογία του, η οποία, εκτός των άλλων, είναι πάντα χρήσιμη ως διαφημιστικό τρέιλερ και δέλεαρ για να αγοράσεις τα βιβλία του. Η ευτυχία είναι για τους βλάκες. Ο υποτιθέμενος συντηρητισμός του Ντόναλντ Τραμπ είναι απλώς μια «μεταμοντέρνα παράσταση». Οι πολιτικές της ταυτότητας είναι ένα ψεύδος της Αριστεράς, μια «σιωπηρή αποδοχή» της ήττας της στον πραγματικό αγώνα.
Ουτοπικός δεν είναι ο κομμουνισμός, αλλά η πεποίθηση ότι τα πράγματα μπορούν να συνεχίσουν όπως είναι τώρα: «Βρισκόμαστε σε βαθύ χάος!» 

Ο Ζίζεκ διακόπτει το χειροκρότημα και τις φωνές επιδοκιμασίας: «Σας παρακαλώ, μην το κάνετε αυτό».

Αλλά σε ευθεία αντίθεση με τον Πίτερσον, ο Ζίζεκ παραμένει μετριοπαθής, συμφιλιωτικός. Ποτέ δεν προσπαθεί να δώσει την εντύπωση ότι είναι πραγματικά «βαθύς γνώστης»: «Βλέπω προβλήματα εδώ, αλλά δεν βλέπω εύκολη διέξοδο!».
Διέκοψε μέχρι και τις ζητωκραυγές και τα χειροκροτήματα στο τέλος της εισήγησής του: «Σας παρακαλώ, μην το κάνετε αυτό. Μην αντιμετωπίζετε τούτο που γίνεται εδώ σαν έναν ευτελή διαγωνισμό!» Εδώ μιλάμε για «τρομακτικά προβλήματα».
Όμως στον τελικό γύρο του ματς, με τις ερωταπαντήσεις, τα προβλήματα τα είχε ο αντίπαλός του. Γιατί πάντα πρέπει σε κάτι να επιτεθούμε.
Ο Ζίζεκ δηλώνει έκπληκτος από την «βλακώδη αισιοδοξία» του Πίτερσον, η οποία υποτίθεται ότι θά 'πρεπε να είναι η στάση των μαρξιστών. Και μετά, ζητά να μάθει ποιοί ακριβώς είναι τούτοι οι μαρξιστές, οι οποίοι, όπως ισχυρίζεται ο Πίτερσον, κρύβονται πίσω από τις μηχανορραφίες αυτής της νεο-αριστερής πολιτικής της ταυτότητας και πίσω από τους ακτιβιστές των ΛΟΑΤΚΙ. Καμιά απάντηση. Ο Πίτερσον στριφογυρίζει τη γαμήλια βέρα του.  

«Ποιός δίνει δεκάρα για το θέμα της συζήτησης;»

Τώρα ο Ζίζεκ δίνει στον αντίπαλό του και λίγη βοήθεια: Κατονομάζει μερικούς περιθωριακούς νεομαρξιστές. Τίποτε. Ο Peterson χτυπά τον κλειστό φορητό υπολογιστή του, τον οποίο, δυστυχώς, τώρα δεν μπορεί να ανοίξει. Και μετά, ο Ζίζεκ δίνει το χτύπημα για το τελικό νοκ-άουτ, με σκληρό αλλά χαριτωμένο τρόπο: «Αυτά δεν είναι ρητορικά ερωτήματα με τα οποία θα ήθελα να ισχυριστώ με τρόπο ευγενικό ότι είστε ηλίθιος και δεν έχετε ιδέα για τι πράγμα μιλάτε».
Είναι τώρα η ώρα, που όλοι αυτοί οι 3000 άνθρωποι στην αίθουσα του Τορόντο και οι 6000 στο Διαδίκτυο, ξέρουν επιτέλους οριστικά αυτά που έχει έχει καταλάβει οριστικά ακόμη και ο ίδιος ο Πίτερσον: Το «πόσο μετράει» ο τελευταίος. Και το γεγονός ότι «την έχασε την μονομαχία». Είναι τόσο ματαιόδοξος, που πήγε με έναν σουγιά για να τα βάλει με μια πυροβολαρχία.
Και είναι τώρα η ώρα, που το θέμα της βραδιάς αυτής έχει πια χαθεί από το προσκήνιο, εντελώς και αμετάκλητα. Και χάθηκε βέβαια, για να πάρουν όλοι ένα αξιομνημόνευτο μάθημα μιας σπουδαίας τέχνης: Του πώς να νικάς με σαρωτική νίκη, και μάλιστα χωρίς να καταστρέφεις την αξιοπρέπεια του αντιπάλου.

 

Ο Πίτερσον μπορεί τώρα να σηκωθεί όρθιος για να ξαναδοκιμάσει

Ο Πίτερσον παραδίνεται και ρωτάει τον «χαρισματικό, συναρπαστικό» Ζίζεκ, γιατί επιμένει να θεωρεί αναγκαίο αυτόν τον ανόητο μαρξισμό, αφού, εδώ και καιρό, θα μπορούσε να είχε φτιάξει έναν Ζιζεκισμό. Ο Ζίζεκ του δίνει πάλι ένα χέρι βοήθειας και παραδέχεται ότι ο Μαρξ σίγουρα έχει κάνει κι αυτός τα λάθη του, ότι αυτός ο ίδιος είναι στην πραγματικότητα εγελιανός, «και ούτω καθεξής, και ούτω καθεξής».
Ο εμφανώς ζαλισμένος Πίτερσον μπορεί τώρα να πάρει μια ανάσα και να κάνει μια μικρή διαφήμιση για τα βιβλία του, ενώ ο Ζίζεκ διαλέγει από το απόθεμα των περιβόητων «ανεκδότων» του μερικά «από τα καλύτερα», ως παραδείγματα για να κάνει πιο κατανοητές τις θέσεις του. Ένα για τον Νιλς Μπορ [τον Δανό φυσικό, πρωτοπόρο της κβαντομηχανικής, Niels Bohr] και τα αγαπημένα γούρια του. Το άλλο για την ιδεολογική λειτουργία των τουαλετών. Και το χαριτωμένο ανέκδοτο για την γιουγκοσλαβική οικονομία της σπάνεως, την εποχή του πολέμου.
Μετά από τρεις ώρες συζήτησης, ακόμη και η υποτιθέμενη συμφωνία τους [για την πολιτική της ταυτότητας, το κίνημα ΛΟΑΤΚΙ και την πολιτική ορθότητα] εξαφανίστηκε.
Ο Πίτερσον επιδιώκει και προκαλεί την αντιπαράθεση με τους υποστηρικτές της πολιτικής ορθότητας για να εκμεταλλευτεί προς όφελός του τον «αντίθετο άνεμο» που φυσά τώρα εναντίον της. Σ΄αυτό άλλωστε στηρίζει την καριέρα του και την καλή φήμη που έχει μέσα στο κίνημα της «Εναλλακτικής Δεξιάς».

Κλόουν, αλλά κλόουν με μαγαζί
Είναι ένας κλόουν που πουλάει την «αντιστασιακή του στάση» σε δικό του μαγαζί (τζάκετς με κουκούλα 47,99 ευρώ, κάλτσες, αλλά τί κάλτσες, κάλτσες Jordan Peterson, 14,16 ευρώ).
Αντίθετα με αυτόν, ο Ζίζεκ δεν έχει συμφέροντα, έχει μόνον ανησυχίες. Την «υπερβολική ηθικολογία» που καταντά πόλεμος ύβρεων την κατανοεί ως ενοχλητικά «φίλια πυρά». Και ως αριστερός, την αντιμετωπίζει με ένα Σωκρατικό χαμόγελο.
Με αυτή τη στάση, προσέφερε τον εαυτό του και στους δύστυχους οπαδούς του Τζόρνταν Πίτερσον ως πολιτισμένη εναλλακτική λύση.
Μια διασκεδαστική αριστουργηματική παράσταση, ίσως και με θεραπευτική αξία.

Ο Αrno Frank γράφει στον Spiegel. Σπούδασε Ιστορία της Τέχνης και Φιλοσοφία καθώς και στη Γερμανική Σχολή Δημοσιογραφίας (Deutsche Journalistenschule - DJS) στο Μόναχο. Επί 12 χρόνια εργάστηκε στην εφημερίδα  taz του Βερολίνου (μεταξύ άλλων ήταν επικεφαλής του τομέα Κοινωνία). Είναι επίσης δοκιμιογράφος και μυθιστοριογράφος (So, und jetzt kommst du, 2017)

Πρόσφατη αρθρογραφία στον Spiegel

Stephen Marche (The Guardian): The «debate of the century»: what happened when Jordan Peterson debated Slavoj Žižek

Albrecht von Lucke: Πάλη για την ηγεμονία - Ποιός έχει την εξουσία να ορίζει για ποιούς λόγους να αγανακτούμε; Νεανική διαμαρτυρία για το κλίμα & διαμαρτυρία ενάντια στη διαμαρτυρία  

Τις τελευταίες δεκαετίες, με το να κρατά μια έντονα ειρωνική στάση αποστασιοποιημένης «χαλαρότητας», η νεολαία αυτο-αφοπλίστηκε και παρέδωσε την πιο σημαντική ίσως πηγή από την οποία αντλούσε τη δύναμή της - το ηθικό δικαίωμα να μιλά με κάθε σοβαρότητα εν ονόματι του μέλλοντος [...]
Όμως σ' αυτό ακριβώς συνίσταται η δύναμη των παρεμβάσεων της Γκρέτα Τούνμπεργκ. Μιλά με ένα ύφος που έχει να ακουστεί εδώ και πολύ καιρό, με τη σοβαρότητα που αρμόζει στο υπαρξιακού χαρακτήρα ζήτημα του κλίματος· και το ύφος αυτό είναι το μόνο ενδεδειγμένο για την παρούσα κατάσταση [...] αντιπαραθέτει την ηθικότητα και τη σοβαρότητα στην επικρατούσα στάση, η οποία θωρακίζεται με μια ειρωνική χαλαρότητα προκειμένου να μην προσβληθεί από τον φόβο για το μέλλον [...]