Δύο άρθρα των Christian Stöcker και Τhomas Fischermann/Heike Buchter για την πραγματική πραγματικότητα στον κλάδο της τεχνητής νοημοσύνης, πέρα από τον ντόρο και την καλλιέργεια προσδοκιών σε επενδυτές και χρήστες. Τρομπάρουν πάλι κοπανιστό αέρα σε μια ακόμη φούσκα;
1 Τεχνητή νοημοσύνη: Μια φούσκα ψηφιακών σκουπιδιών απειλεί την φούσκα του χρήματος
© Christian Stöcker: Künstliche Intelligenz - Eine Schrottblase bedroht die Geldblase (Der Spiegel, 2.11.2025)
Aυξάνεται o φόβος ότι η επενδυτική φούσκα τρισεκατομμυρίων δολαρίων στην τεχνητή νοημοσύνη ετοιμάζεται να σκάσει. Υπάρχει όμως και μια δεύτερη φούσκα της τεχνητής νοημοσύνης: Αποτελείται από όσα παράγουν τα σημερινά μοντέλα ΑΙ και τα συσσωρεύουν στον ψηφιακό χώρο. Ίσως και αυτή η δεύτερη φούσκα αναγκάσει την πρώτη να σκάσει, σύντομα ή αργότερα.
Υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν τις επενδυτικές φούσκες ως κάτι καλό. Για παράδειγμα, οι Byrne Hobart και Tobias Huber, δύο συγγραφείς, οι οποίοι ως προς την κύρια απασχόληση τους αλλά τις βασικές πεποιθήσεις τους είναι επενδυτές κεφαλαίων υψηλού ρίσκου (venture capitalists). Στο βιβλίο τους Boom: Bubbles and the End of Stagnation, δημοσιευμένο σε αγγλική γλώσσα πριν από περίπου έναν χρόνο, υμνούν την φούσκα των επενδύσεων, υμνούν τις «μικρές ομάδες ανθρώπων με κοινό όραμα, με τεράστιους οικονομικούς πόρους και με όσο πιο μικρή γίνεται υποχρέωση να λογοδοτούν», υμνούν τα «υπερδραστήρια άτομα» που αλλάζουν τον κόσμο. Επέστρεψε πάλι η θεωρία του «Μεγάλου Ανδρός», μόνον που οι σημερινοί μεγάλοι άνδρες χρειάζονται πολλά, πάρα πολλά χρήματα.
Είναι ενδιαφέρον και αξιοπερίεργο ότι μερικά από τα βασικά παραδείγματα του βιβλίου είναι έργα κυβερνήσεων και κρατών: Λόγου χάρη, η δημιουργία της ατομικής βόμβας με το «Πρόγραμμα Μανχάτταν» ή το αμερικανικό πρόγραμμα προσελήνωσης [«Απόλλων»]. Και τα δύο ελάχιστη σχέση είχαν με ιδιωτικό κεφάλαιο. Στη συνέχεια, οι δύο συγγραφείς βάζουν και το κρυπτονόμισμα Bitcoin στην ίδια κατηγορία επιτευγμάτων.
Άν σκάσει την κατάλληλη ώρα θα είναι κάτι καλό;
Αυτό το βιβλίο το προωθεί ο Peter Thiel, ο άνθρωπος που θεωρεί την δημοκρατία αποτυχία και τον ΟΗΕ πρόδρομο του Αντίχριστου. Μια ακόμη διαφήμιση για το Boom προέρχεται από τον Marc Andreessen, κάποτε εφευρέτη προγράμματος περιήγησης και νυν μεγάλο επενδυτή. Τώρα γράφει παράδοξα μανιφέστα για τεχνολογική αισιοδοξία, στα οποία, χωρίς σχόλια και με ευλαβικό σεβασμό, παραθέτει σε πρωτοφασιστικές ιδεολογίες. Ο Thiel και ο Andreessen απεχθάνονται κάθε κυβερνητική παρέμβαση. Πράγμα που όσο κι άν προσπαθήσει κανείς, δεν ταιριάζει και πολύ ούτε με το πυρηνικό πρόγραμμα ούτε με την προσελήνωση.
Οι συγγραφείς του Boom θεωρούν τις ανησυχίες για την κλιμακούμενη κλιματική κρίση εντελώς υπερβολικές: Την βλέπουν ως παράδειγμα του «Safteyism», της εμμονής με την ασφάλεια, η οποία παραλύει τις σημερινές κοινωνίες. Το γεγονός ότι ο Thiel και ο Andreessen, και οι δύο ένθερμοι υποστηρικτές του αρνητή της κλιματικής αλλαγής Ντόναλντ Τραμπ, εγκρίνουν όλα αυτά, δεν αποτελεί έκπληξη.
Οι Χόμπαρτ και Χάμπερ υποστηρίζουν ότι η ανθρωπότητα χρειάζεται περισσότερες επενδυτικές φούσκες, μέσα στις οποίες μικρές ομάδες μεγαλοφυών θα μπορούν να προωθούν τις ατζέντες τους με τεράστια χρηματικά ποσά και όσο το δυνατόν πιο ανεξέλεγκτα. Αυτός, ισχυρίζονται, είναι σε τελευταία ανάλυση ο μόνος τρόπος για να προχωρήσει η ανθρωπότητα, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι κατά καιρούς θα διακινδυνεύει περιστασιακά την μια ή την άλλη χρηματιστηριακή κατάρρευση.
Άλλωστε, υπάρχει πάντα ο φορολογούμενος.
Αυτός ο τρόπος σκέψης είναι σήμερα πολύ δημοφιλής στον κλάδο της τεχνολογίας. Ακόμα και ο ιδρυτής της Amazon, Τζεφ Μπέζος, πιστεύει ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι μια «καλή φούσκα».
Πολλοί επενδυτές δείχνουν εμφανώς την προθυμία τους να συμμετάσχουν. Αν τα πράγματα πάνε στραβά, όπως συνέβη στην οικονομική κρίση του 2008/2009, θα παρέμβει και θα καθαρίσει τα ερείπια ο υπάκουος φορολογούμενος, που δεν αγαπά τις καινοτομίες.
Σιγά-σιγά αποκαλύπτεται το πραγματικό μέγεθος της επενδυτικής φούσκας στην τεχνητή νοημοσύνη: Εταιρείες, οι οποίες δεν παράγουν σημαντικές αποδόσεις σε σύγκριση με τα επενδεδυμένα ποσά, διαχειρίζονται με τρόπους ταχυδακτυλουργικούς εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια. Σύμφωνα με δημοσίευμα των Financial Times, η OpenAI μόνη της έχει κλείσει συμφωνίες συνολικού ύψους ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων. Ένα μικρό κλειστό κλαμπ εταιρειών, μεταξύ των οποίων η Nvidia, η CoreWeave, η Microsoft, η OpenAI, η Anthropic, η Google, η Oracle και άλλες, μοιράζουν τα χρήματα μεταξύ τους. Σε κύκλους ειδικών, αυτό αποκαλείται circularity («κυκλικότητα»). Αυτό το φαινόμενο παρατηρήθηκε επίσης κατά την περίοδο πριν από τη φούσκα των dot-com.
Τέσσερα δισεκατομμύρια δολάρια έσοδα, χρειάζονται δύο τρισεκατομμύρια
Ο British Economist εκτιμά το σύνολο των προγραμματισμένων επενδύσεων οι οποίες έχουν αναγγελθεί μέχρι τώρα στο εντυπωσιακό ποσό των τριών τρισεκατομμυρίων δολαρίων, δηλαδή τριών χιλιάδων δισεκατομμυρίων. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα συγκριτικά μέτρια έσοδα, για να μην αναφέρουμε τα κέρδη. Όλα αυτά είναι ένα γιγάντιο στοίχημα: Στοιχηματίζουν στην πιθανότητα να υπάρξει κάποτε η μαγική υπερ-νοημοσύνη. Εδώ και χρόνια άλλοι προειδοποιούν για το πόσο ριψοκίνδυνο είναι αυτό το στοίχημα. «Όμως ακόμη και αν η τεχνολογία φτάσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων της, πολλοί άνθρωποι θα χάσουν και τα τελευταία εσώρρουχα τους», γράφει ο Economist.
Η εταιρεία συμβούων Bain & Company προέβλεψε πρόσφατα ότι οι εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης θα πρέπει έως το 2030 να φτάσουν τα 2 τρισεκατομμύρια δολάρια έσοδα, προκειμένου να «καλύψουν την ζήτηση επιτυγχάνοντας κερδοφορία». Για λόγους σύγκρισης, η OpenAI φέρεται να πραγματοποίησε 4,3 δισεκατομμύρια δολάρια έσοδα (όχι κέρδη) στο πρώτο εξάμηνο του 2025. Από την άλλη πλευρά, τα επενδεδυμένα κεφάλαια είναι τόσο υψηλά, ώστε σοβαροί αναλυτές λένε: Χωρίς την επενδυτική έκρηξη των δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Τεχνητή Νοημοσύνη, οι ΗΠΑ θα βρίσκονταν ήδη σε πλήρη ύφεση.
Ιδού και η δεύτερη φούσκα: Όχι χρήμα, αλλά ψηφιακό περιεχόμενο.
Αυτή είναι η πρώτη φούσκα της Τεχνητής Νοημοσύνης, η οικονομική. Υπάρχει και η δεύτερη. Αυτή η δεύτερη εμπεριέχει και έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους οι οποίοι απειλούν την πρώτη. Είναι μια φούσκα - για να το πούμε ευγενικά - περιεχομένου· λιγότερο ευγενικά, είναι μπάζα. Μπάζα, σκουπίδια τα οποία παράγουν συνεχώς οι εκπαιδευόμενες μηχανές και τα διοχετεύουν στο διαδίκτυο.
Η Graphite, μια εταιρεία εξειδικευμένη στην βελτιστοποίηση μηχανών αναζήτησης, εξέτασε πρόσφατα ένα δείγμα 65.000 τυχαία επιλεγμένων ιστότοπων από το λεγόμενο σύνολο δεδομένων «Common Crawl», μια τεράστια βάση δεδομένων αποθηκευμένων ιστότοπων. Το αποτέλεσμα: «Το πλήθος των άρθρων που κατασκευάζονται από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης υπερβαίνει πλέον το πλήθος των άρθρων που γράφονται από ανθρώπους».
Για να διασφαλίσουν ότι το λογισμικό τους θα μπορεί πραγματικά να διακρίνει τα άρθρα τα δημιουργημένα από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης από τα άρθρα που γράφονται από ανθρώπους, οι συγγραφείς το δοκίμασαν σε ένα σύνολο δεδομένων από την προ GPT εποχή. Τα μικρά ποσοστά σφάλματος ήταν σαφώς αποδεκτά.
Είναι αναμφισβήτητο: Πήξαμε στα ψηφιακά σκουπίδια.
Το πόσο ακριβής είναι η μέθοδος της Graphite (λεπτομέρειες για την μέθοδο εδώ) είναι αμφισβητήσιμο, καθώς δεν αποτελεί έρευνα επαληθευμένη από ανεξάρτητους αξιολογητές. Ωστόσο, είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι το διαδίκτυο έχει ήδη γεμίσει με σκουπίδια - παράγωγα τεχνητής νοημοσύνης. Η NewsGuard, μια εταιρεία εξειδικευμένη στην μελέτη της ποιότητας των ιστοσελίδων, έχει μέχρι στιγμής εντοπίσει περισσότερους από 2.000 υποτιθέμενους ιστότοπους ειδήσεων και πληροφοριών σε 16 γλώσσες, οι οποίοι είναι γεμάτοι μόνον με αυτοματοποιημένο περιεχόμενο δημιουργημένο από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, χωρίς να αποκαλύπτουν αυτό το γεγονός.
Το σύνολο δεδομένων Common Crawl, το οποίο προφανώς περιέχει και τεράστιες ποσότητες υλικού παραγμένου από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, είναι - τουλάχιστον μέχρι τώρα - κεντρικό στοιχείο πολλών συνόλων δεδομένων με τα οποία «εκπαιδεύονται» συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Η OpenAI και παρόμοιες εταιρείες δεν αποκαλύπτουν πλέον με τι «εκπαιδευτικό υλικό» τροφοδοτούν τις μηχανές τους, επειδή - δικαίως - φοβούνται αγωγές και αξιώσεις αποζημίωσης για πνευματικά δικαιώματα από εκείνους που παρήγαγαν αυτό το εκπαιδευτικό υλικό. Αλλά τι συμβαίνει όταν συστήματα τεχνητής νοημοσύνης του μέλλοντος θα τροφοδοτούνται με το δικό τους προϊόν ή με αυτό των ανταγωνιστών τους; Θα συμβεί το ίδιο πράγμα όπως συνέβη όταν ταΐζουν αγελάδες με ζωικό άλευρο; Θα έχουμε ψηφιακές «τρελές αγελάδες»; Μπορεί να προκύψει κάποιου είδους «υπερνοημοσύνη» με βάση τα προϊόντα προκατόχων της, οι οποίοι αποδεδειγμένα δεν είναι υπερνοήμονες;
«Συστημικά» σφάλματα
Είναι επίσης αδιαμφισβήτητο ότι ακόμη και τα σημερινά συστήματα τεχνητής νοημοσύνης παράγουν τεράστιες ποσότητες άχρηστων υλικών. Παράγουν μπάζα: Μια πρόσφατη μελέτη η οποία ανατέθηκε από την Deutsche Welle, το BBC και άλλα δημόσια ή δημοσίου δικαίου Μέσα Ενημέρωσης, έδειξε το εξής: Το 37 έως 51 % των απαντήσεων σε 30 ερωτήσεις σχετικές με θέματα ειδήσεων, οι οποίες απευθύνονταν στις δωρεάν εκδόσεις, τις προοριζόμενες για καταναλωτική χρήση, των ChatGPT, Copilot, Perplexity και Gemini, παρουσίαζαν «σημαντικά προβλήματα». Αυτά περιελάμβαναν αναφορές πηγών εν μέρει λανθασμένες (αυτό δεν είναι μικρό πρόβλημα στον κλάδο των ειδήσεων), αλλά και σφάλματα περιεχομένου. Αυτά τα σφάλματα είναι «συστημικά» και «ανέκυψαν σε όλες τις γλώσσες, σε όλους τους βοηθούς και όλους τους οργανισμούς». Είναι ενδιαφέρον ότι μόνον το 6 % των ερωτηθέντων Αμερικανών πολιτών εμπιστεύονται σε υψηλό βαθμό τις περιλήψεις τεχνητής νοημοσύνης, τις οποίες η Google και Σία προτάσσουν πια συστηματικά.
Ωστόσο, η Silicon Valley και οι δικοί της πάροχοι υπολογιστικής ισχύος εξακολουθούν να υπόσχονται θαύματα. Θαύματα του μέλλοντος. Άλλοι στοιχηματίζουν σ' αυτά τα θαύματα εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια. Αλλά οι μηχανές που υποτίθεται ότι θα παράγουν στο μέλλον τέτοια θαύματα, θα τροφοδοτούνται με τη δική τους παραγωγή, παραγωγή συχνά αμφισβητήσιμη. Θα προκαλέσει άραγε η δεύτερη φούσκα, η φούσκα του ψηφιακού περιεχομένου, το σκάσιμο της πρώτης φούσκας, της οικονομικής;
Είναι ενδιαφέρον και αξιοπερίεργο ότι μερικά από τα βασικά παραδείγματα του βιβλίου είναι έργα κυβερνήσεων και κρατών: Λόγου χάρη, η δημιουργία της ατομικής βόμβας με το «Πρόγραμμα Μανχάτταν» ή το αμερικανικό πρόγραμμα προσελήνωσης [«Απόλλων»]. Και τα δύο ελάχιστη σχέση είχαν με ιδιωτικό κεφάλαιο. Στη συνέχεια, οι δύο συγγραφείς βάζουν και το κρυπτονόμισμα Bitcoin στην ίδια κατηγορία επιτευγμάτων.
Αυτό το βιβλίο το προωθεί ο Peter Thiel, ο άνθρωπος που θεωρεί την δημοκρατία αποτυχία και τον ΟΗΕ πρόδρομο του Αντίχριστου. Μια ακόμη διαφήμιση για το Boom προέρχεται από τον Marc Andreessen, κάποτε εφευρέτη προγράμματος περιήγησης και νυν μεγάλο επενδυτή. Τώρα γράφει παράδοξα μανιφέστα για τεχνολογική αισιοδοξία, στα οποία, χωρίς σχόλια και με ευλαβικό σεβασμό, παραθέτει σε πρωτοφασιστικές ιδεολογίες. Ο Thiel και ο Andreessen απεχθάνονται κάθε κυβερνητική παρέμβαση. Πράγμα που όσο κι άν προσπαθήσει κανείς, δεν ταιριάζει και πολύ ούτε με το πυρηνικό πρόγραμμα ούτε με την προσελήνωση.
Οι συγγραφείς του Boom θεωρούν τις ανησυχίες για την κλιμακούμενη κλιματική κρίση εντελώς υπερβολικές: Την βλέπουν ως παράδειγμα του «Safteyism», της εμμονής με την ασφάλεια, η οποία παραλύει τις σημερινές κοινωνίες. Το γεγονός ότι ο Thiel και ο Andreessen, και οι δύο ένθερμοι υποστηρικτές του αρνητή της κλιματικής αλλαγής Ντόναλντ Τραμπ, εγκρίνουν όλα αυτά, δεν αποτελεί έκπληξη.
Οι Χόμπαρτ και Χάμπερ υποστηρίζουν ότι η ανθρωπότητα χρειάζεται περισσότερες επενδυτικές φούσκες, μέσα στις οποίες μικρές ομάδες μεγαλοφυών θα μπορούν να προωθούν τις ατζέντες τους με τεράστια χρηματικά ποσά και όσο το δυνατόν πιο ανεξέλεγκτα. Αυτός, ισχυρίζονται, είναι σε τελευταία ανάλυση ο μόνος τρόπος για να προχωρήσει η ανθρωπότητα, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι κατά καιρούς θα διακινδυνεύει περιστασιακά την μια ή την άλλη χρηματιστηριακή κατάρρευση.
Αυτός ο τρόπος σκέψης είναι σήμερα πολύ δημοφιλής στον κλάδο της τεχνολογίας. Ακόμα και ο ιδρυτής της Amazon, Τζεφ Μπέζος, πιστεύει ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι μια «καλή φούσκα».
Πολλοί επενδυτές δείχνουν εμφανώς την προθυμία τους να συμμετάσχουν. Αν τα πράγματα πάνε στραβά, όπως συνέβη στην οικονομική κρίση του 2008/2009, θα παρέμβει και θα καθαρίσει τα ερείπια ο υπάκουος φορολογούμενος, που δεν αγαπά τις καινοτομίες.
Σιγά-σιγά αποκαλύπτεται το πραγματικό μέγεθος της επενδυτικής φούσκας στην τεχνητή νοημοσύνη: Εταιρείες, οι οποίες δεν παράγουν σημαντικές αποδόσεις σε σύγκριση με τα επενδεδυμένα ποσά, διαχειρίζονται με τρόπους ταχυδακτυλουργικούς εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια. Σύμφωνα με δημοσίευμα των Financial Times, η OpenAI μόνη της έχει κλείσει συμφωνίες συνολικού ύψους ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων. Ένα μικρό κλειστό κλαμπ εταιρειών, μεταξύ των οποίων η Nvidia, η CoreWeave, η Microsoft, η OpenAI, η Anthropic, η Google, η Oracle και άλλες, μοιράζουν τα χρήματα μεταξύ τους. Σε κύκλους ειδικών, αυτό αποκαλείται circularity («κυκλικότητα»). Αυτό το φαινόμενο παρατηρήθηκε επίσης κατά την περίοδο πριν από τη φούσκα των dot-com.
Ο British Economist εκτιμά το σύνολο των προγραμματισμένων επενδύσεων οι οποίες έχουν αναγγελθεί μέχρι τώρα στο εντυπωσιακό ποσό των τριών τρισεκατομμυρίων δολαρίων, δηλαδή τριών χιλιάδων δισεκατομμυρίων. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα συγκριτικά μέτρια έσοδα, για να μην αναφέρουμε τα κέρδη. Όλα αυτά είναι ένα γιγάντιο στοίχημα: Στοιχηματίζουν στην πιθανότητα να υπάρξει κάποτε η μαγική υπερ-νοημοσύνη. Εδώ και χρόνια άλλοι προειδοποιούν για το πόσο ριψοκίνδυνο είναι αυτό το στοίχημα. «Όμως ακόμη και αν η τεχνολογία φτάσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων της, πολλοί άνθρωποι θα χάσουν και τα τελευταία εσώρρουχα τους», γράφει ο Economist.
Η εταιρεία συμβούων Bain & Company προέβλεψε πρόσφατα ότι οι εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης θα πρέπει έως το 2030 να φτάσουν τα 2 τρισεκατομμύρια δολάρια έσοδα, προκειμένου να «καλύψουν την ζήτηση επιτυγχάνοντας κερδοφορία». Για λόγους σύγκρισης, η OpenAI φέρεται να πραγματοποίησε 4,3 δισεκατομμύρια δολάρια έσοδα (όχι κέρδη) στο πρώτο εξάμηνο του 2025. Από την άλλη πλευρά, τα επενδεδυμένα κεφάλαια είναι τόσο υψηλά, ώστε σοβαροί αναλυτές λένε: Χωρίς την επενδυτική έκρηξη των δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Τεχνητή Νοημοσύνη, οι ΗΠΑ θα βρίσκονταν ήδη σε πλήρη ύφεση.
Αυτή είναι η πρώτη φούσκα της Τεχνητής Νοημοσύνης, η οικονομική. Υπάρχει και η δεύτερη. Αυτή η δεύτερη εμπεριέχει και έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους οι οποίοι απειλούν την πρώτη. Είναι μια φούσκα - για να το πούμε ευγενικά - περιεχομένου· λιγότερο ευγενικά, είναι μπάζα. Μπάζα, σκουπίδια τα οποία παράγουν συνεχώς οι εκπαιδευόμενες μηχανές και τα διοχετεύουν στο διαδίκτυο.
Η Graphite, μια εταιρεία εξειδικευμένη στην βελτιστοποίηση μηχανών αναζήτησης, εξέτασε πρόσφατα ένα δείγμα 65.000 τυχαία επιλεγμένων ιστότοπων από το λεγόμενο σύνολο δεδομένων «Common Crawl», μια τεράστια βάση δεδομένων αποθηκευμένων ιστότοπων. Το αποτέλεσμα: «Το πλήθος των άρθρων που κατασκευάζονται από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης υπερβαίνει πλέον το πλήθος των άρθρων που γράφονται από ανθρώπους».
Για να διασφαλίσουν ότι το λογισμικό τους θα μπορεί πραγματικά να διακρίνει τα άρθρα τα δημιουργημένα από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης από τα άρθρα που γράφονται από ανθρώπους, οι συγγραφείς το δοκίμασαν σε ένα σύνολο δεδομένων από την προ GPT εποχή. Τα μικρά ποσοστά σφάλματος ήταν σαφώς αποδεκτά.
Το πόσο ακριβής είναι η μέθοδος της Graphite (λεπτομέρειες για την μέθοδο εδώ) είναι αμφισβητήσιμο, καθώς δεν αποτελεί έρευνα επαληθευμένη από ανεξάρτητους αξιολογητές. Ωστόσο, είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι το διαδίκτυο έχει ήδη γεμίσει με σκουπίδια - παράγωγα τεχνητής νοημοσύνης. Η NewsGuard, μια εταιρεία εξειδικευμένη στην μελέτη της ποιότητας των ιστοσελίδων, έχει μέχρι στιγμής εντοπίσει περισσότερους από 2.000 υποτιθέμενους ιστότοπους ειδήσεων και πληροφοριών σε 16 γλώσσες, οι οποίοι είναι γεμάτοι μόνον με αυτοματοποιημένο περιεχόμενο δημιουργημένο από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, χωρίς να αποκαλύπτουν αυτό το γεγονός.
Το σύνολο δεδομένων Common Crawl, το οποίο προφανώς περιέχει και τεράστιες ποσότητες υλικού παραγμένου από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, είναι - τουλάχιστον μέχρι τώρα - κεντρικό στοιχείο πολλών συνόλων δεδομένων με τα οποία «εκπαιδεύονται» συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Η OpenAI και παρόμοιες εταιρείες δεν αποκαλύπτουν πλέον με τι «εκπαιδευτικό υλικό» τροφοδοτούν τις μηχανές τους, επειδή - δικαίως - φοβούνται αγωγές και αξιώσεις αποζημίωσης για πνευματικά δικαιώματα από εκείνους που παρήγαγαν αυτό το εκπαιδευτικό υλικό. Αλλά τι συμβαίνει όταν συστήματα τεχνητής νοημοσύνης του μέλλοντος θα τροφοδοτούνται με το δικό τους προϊόν ή με αυτό των ανταγωνιστών τους; Θα συμβεί το ίδιο πράγμα όπως συνέβη όταν ταΐζουν αγελάδες με ζωικό άλευρο; Θα έχουμε ψηφιακές «τρελές αγελάδες»; Μπορεί να προκύψει κάποιου είδους «υπερνοημοσύνη» με βάση τα προϊόντα προκατόχων της, οι οποίοι αποδεδειγμένα δεν είναι υπερνοήμονες;
Είναι επίσης αδιαμφισβήτητο ότι ακόμη και τα σημερινά συστήματα τεχνητής νοημοσύνης παράγουν τεράστιες ποσότητες άχρηστων υλικών. Παράγουν μπάζα: Μια πρόσφατη μελέτη η οποία ανατέθηκε από την Deutsche Welle, το BBC και άλλα δημόσια ή δημοσίου δικαίου Μέσα Ενημέρωσης, έδειξε το εξής: Το 37 έως 51 % των απαντήσεων σε 30 ερωτήσεις σχετικές με θέματα ειδήσεων, οι οποίες απευθύνονταν στις δωρεάν εκδόσεις, τις προοριζόμενες για καταναλωτική χρήση, των ChatGPT, Copilot, Perplexity και Gemini, παρουσίαζαν «σημαντικά προβλήματα». Αυτά περιελάμβαναν αναφορές πηγών εν μέρει λανθασμένες (αυτό δεν είναι μικρό πρόβλημα στον κλάδο των ειδήσεων), αλλά και σφάλματα περιεχομένου. Αυτά τα σφάλματα είναι «συστημικά» και «ανέκυψαν σε όλες τις γλώσσες, σε όλους τους βοηθούς και όλους τους οργανισμούς». Είναι ενδιαφέρον ότι μόνον το 6 % των ερωτηθέντων Αμερικανών πολιτών εμπιστεύονται σε υψηλό βαθμό τις περιλήψεις τεχνητής νοημοσύνης, τις οποίες η Google και Σία προτάσσουν πια συστηματικά.
Ωστόσο, η Silicon Valley και οι δικοί της πάροχοι υπολογιστικής ισχύος εξακολουθούν να υπόσχονται θαύματα. Θαύματα του μέλλοντος. Άλλοι στοιχηματίζουν σ' αυτά τα θαύματα εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια. Αλλά οι μηχανές που υποτίθεται ότι θα παράγουν στο μέλλον τέτοια θαύματα, θα τροφοδοτούνται με τη δική τους παραγωγή, παραγωγή συχνά αμφισβητήσιμη. Θα προκαλέσει άραγε η δεύτερη φούσκα, η φούσκα του ψηφιακού περιεχομένου, το σκάσιμο της πρώτης φούσκας, της οικονομικής;
 |
| © Jelka Lerche via Die Zeit |
2 Προσοχή, κίνδυνος κατάρρευσης!
© Thomas Fischermann και Heike Buchter: Risiko einer KI-Blase: Achtung, Einsturzgefahr! (Die Zeit, τεύχος 46/2025, 4.11.2025, αποθηκευμένο και εδώ)
Σχεδόν όλες οι μεγάλες εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης είναι εξαιρετικά πολύπλοκα διασυνδεδεμένες μεταξύ τους. Αυτό αυξάνει τον κίνδυνο μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.
Δρόμοι οι οποίοι οδηγούν μονίμως προς τα πάνω, όμως καταλήγουν στο σημείο εκκίνησης. Κτίρια τα οποία κανένας αρχιτέκτονας δεν θα μπορούσε να κατασκευάσει στον πραγματικό κόσμο. Ο Ολλανδός ζωγράφος M. C. Escher, το έργο του οποίου ενέπνευσε το γραφικό λίγο πιο πάνω, κατάφερε να πραγματοποιήσει πάνω στο χαρτί τέτοιες ανέφικτα πράγματα με τη βοήθεια ψευδαισθήσεων της προοπτικής: Οι επιμέρους όψεις της εικόνας φαίνονται συνεκτικές και εύλογες, αλλά το σύνολο λογικά ακατανόητο.
Με αυτή την έννοια, ο παγκόσμιος τεχνολογικός κλάδος της τεχνητής νοημοσύνης, με τους προμηθευτές τσιπ, τους χειριστές κέντρων δεδομένων και τους χρηματοδότες του, μοιάζει και αυτός όλο και περισσότερο με ένα «ανέφικτο οικοδόμημα». Ο κλάδος κυριαρχείται από μια χούφτα εταιρειών οι οποίες κάποτε ήταν ανεξάρτητες, όμως τώρα διαπλέκονται στενά μέσω ενός δικτύου οικονομικών συναλλαγών. Τα μετοχικά μερίδια διασταυρώνονται και αλληλοτέμνονται, οι εταιρείες έχουν αμοιβαίο ιδιοκτησιακό καθεστώς. Οι εφοδιαστικές ροές και οι ροές κεφαλαίου σχηματίζουν βρόχους. Εταίροι ανταγωνίζονται, ανταγωνιστές σχηματίζουν εταιρικές συμμαχίες. Κάθε μεμονωμένη συμφωνία από μόνη της έχει νόημα, όμως κατανοεί κανείς την συνολική εικόνα;
Ιδού ένα πρόσφατο παράδειγμα: Ο κατασκευαστής ημιαγωγών Nvidia σχεδιάζει να επενδύσει σε διάφορες δόσεις έως και 100 δισεκατομμύρια δολάρια στην OpenAI, την νεοσύστατη επιχείρηση η οποία βρίσκεται πίσω από το chatbot ChatGPT. Αυτά τα χρήματα προορίζονται να βοηθήσουν την OpenAI για να χρηματοδοτήσει κέντρα δεδομένων. Σε αντάλλαγμα, η OpenAI δεσμεύτηκε να εξοπλίσει αυτά τα κέντρα δεδομένων με εκατομμύρια τσιπ, τα οποία θα προμηθευτεί από την Nvidia, η οποία είναι ο χρηματοδότης της.
Με αυτή την έννοια, ο παγκόσμιος τεχνολογικός κλάδος της τεχνητής νοημοσύνης, με τους προμηθευτές τσιπ, τους χειριστές κέντρων δεδομένων και τους χρηματοδότες του, μοιάζει και αυτός όλο και περισσότερο με ένα «ανέφικτο οικοδόμημα». Ο κλάδος κυριαρχείται από μια χούφτα εταιρειών οι οποίες κάποτε ήταν ανεξάρτητες, όμως τώρα διαπλέκονται στενά μέσω ενός δικτύου οικονομικών συναλλαγών. Τα μετοχικά μερίδια διασταυρώνονται και αλληλοτέμνονται, οι εταιρείες έχουν αμοιβαίο ιδιοκτησιακό καθεστώς. Οι εφοδιαστικές ροές και οι ροές κεφαλαίου σχηματίζουν βρόχους. Εταίροι ανταγωνίζονται, ανταγωνιστές σχηματίζουν εταιρικές συμμαχίες. Κάθε μεμονωμένη συμφωνία από μόνη της έχει νόημα, όμως κατανοεί κανείς την συνολική εικόνα;
Ιδού ένα πρόσφατο παράδειγμα: Ο κατασκευαστής ημιαγωγών Nvidia σχεδιάζει να επενδύσει σε διάφορες δόσεις έως και 100 δισεκατομμύρια δολάρια στην OpenAI, την νεοσύστατη επιχείρηση η οποία βρίσκεται πίσω από το chatbot ChatGPT. Αυτά τα χρήματα προορίζονται να βοηθήσουν την OpenAI για να χρηματοδοτήσει κέντρα δεδομένων. Σε αντάλλαγμα, η OpenAI δεσμεύτηκε να εξοπλίσει αυτά τα κέντρα δεδομένων με εκατομμύρια τσιπ, τα οποία θα προμηθευτεί από την Nvidia, η οποία είναι ο χρηματοδότης της.
Η κατάσταση θυμίζει τα τελευταία στάδια της φούσκας των dot-com.
Κυκλικές συμφωνίες όπως αυτή γίνονται ολοένα και πιο συχνές στην OpenAI. Στις αρχές Νοεμβρίου 2025, η εταιρεία συνήψε εταιρική συνεργασία με την ανταγωνίστρια τής Nvidia, την Advanced Micro Devices (AMD): Η AMD θα προμηθεύει στην OpenAI τσιπ για αρκετά χρόνια και σε αντάλλαγμα η OpenAI θα γίνει ένας από τους μεγαλύτερους μετόχους της AMD. Η OpenAI έχει συνδεθεί παρόμοια με τον αμερικανικό φορέα εκμετάλλευσης κέντρων δεδομένων CoreWeave: Έχει επενδύσει 350 εκατομμύρια δολάρια στην CoreWeave και χρησιμοποιεί την υπολογιστική του ικανότητα. Η Nvidia κατέχει επίσης πακέτο μετοχών της CoreWeave και η CoreWeave, με τη σειρά της, έχει δεσμευτεί να αγοράσει ημιαγωγούς Nvidia. Ο μεγαλύτερος πελάτης της CoreWeave είναι η εταιρεία λογισμικού Microsoft, η οποία είναι ο κορυφαίος επενδυτής στην OpenAI.
Η κατάσταση θυμίζει τα τελευταία στάδια της φούσκας των dot-com στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Όταν εκείνη η φούσκα έσκασε, βύθισε την οικονομία των ΗΠΑ σε ύφεση και επιβράδυνε την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη.
Απροσδιόριστες σχέσεις δανεισμού
Τότε οι προμηθευτές τηλεπικοινωνιακού εξοπλισμού δάνειζαν πελάτες τους στον ακμάζοντα κλάδο του διαδικτύου και επικοινωνιών, ώστε αυτοί να μπορούν με τη σειρά τους να αγοράζουν προϊόντα τους.
Όσο διαρκούσε η άνθηση, οι πωλήσεις αυξάνονταν ραγδαία, αλλά τελικά, οι πελάτες ξέμεναν από χρήματα ο ένας μετά τον άλλον. Τα δάνεια αθετούνταν και οι ζημίες συσσωρεύονταν. Επειδή υπήρχαν τόσες πολλές αμοιβαίες συμφωνίες, η κατάρρευση ορισμένων εταιρειών παρέσυρε και άλλες μαζί τους. Αλυσιδωτή αντίδραση.
Στα προβλήματα εκείνης της εποχής συνέβαλε η διαρκώς αυξανόμενη έλλειψη σαφήνειας σχετικά με το ποια εταιρεία ήταν χρεωμένη σε ποιές και ποιο το ύψος του χρέους. Αυτό που συνέβη τότε έχει παραλληλισμούς με το τι συμβαίνει σήμερα: Στον κλάδο της τεχνητής νοημοσύνης, όλο και περισσότερα εγχειρήματα μεγάλης κλίμακας χρηματοδοτούνται μέσω δανείων τα οποία δεν προέρχονται από παραδοσιακές τράπεζες ή δεν είναι δομημένα ως ομόλογα. Παρέχονται από επενδυτικά οχήματα ιδρυμένα γι΄αυτόν τον σκοπό και μόνον· από εταιρείες ειδικού σκοπού, των οποίων μοναδικός προορισμός είναι να δανείζουν στις εταιρείες κεφάλαια για κέντρα δεδομένων και υποδομές. Αυτά τα δάνεια συχνά διοχετεύονται μέσω θυγατρικών των εταιρειών Τεχνητής Νοημοσύνης, πράγμα που σημαίνει ότι συχνά δεν χρειάζεται να αναφέρονται ξεχωριστά στις τριμηνιαίες οικονομικές καταστάσεις. Και αυτό είναι δύσκολο να κατανοηθεί από τους επενδυτές.
Σε περίπτωση που συμβεί στον κλάδο της τεχνητής νοημοσύνης μια αλυσιδωτή αντίδραση παρόμοια με το σκάσιμο της φούσκας των dot-com, οι συνέπειες θα είναι οδυνηρές. Τα δισεκατομμύρια δολάρια που επενδύονται από αυτές τις εταιρείες τεχνολογίας αποτελούν σήμερα μια σημαντική κινητήρια δύναμη για την πορεία της οικονομίας, ιδίως στις ΗΠΑ. Χωρίς την τεράστια ζήτηση για ημιαγωγούς, υπολογιστές και άλλο εξοπλισμό τεχνητής νοημοσύνης, ο ρυθμός ανόδου του ονομαστικού ΑΕΠ των ΗΠΑ κατά το πρώτο εξάμηνο του 2026 θα ήταν 1,1 ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερος, σύμφωνα με την επενδυτική τράπεζα J.P. Morgan· και ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ εκείνης την εποχής εκτιμάται στο 1,6 %. Αυτό δεν είναι πρόβλημα αποκλειστικά και μόνον για τον ίδιο τον τομέα της υψηλής τεχνολογίας: Μόνον η προγραμματισμένη κατασκευή κτιριακών εγκαταστάσεων για νέα κέντρα δεδομένων, αναμένεται να απαιτήσει ένα εκατομμύριο τόνους τσιμέντου τα επόμενα χρόνια.
Σε περίπτωση που συμβεί στον κλάδο της τεχνητής νοημοσύνης μια αλυσιδωτή αντίδραση παρόμοια με το σκάσιμο της φούσκας των dot-com, οι συνέπειες θα είναι οδυνηρές. Τα δισεκατομμύρια δολάρια που επενδύονται από αυτές τις εταιρείες τεχνολογίας αποτελούν σήμερα μια σημαντική κινητήρια δύναμη για την πορεία της οικονομίας, ιδίως στις ΗΠΑ. Χωρίς την τεράστια ζήτηση για ημιαγωγούς, υπολογιστές και άλλο εξοπλισμό τεχνητής νοημοσύνης, ο ρυθμός ανόδου του ονομαστικού ΑΕΠ των ΗΠΑ κατά το πρώτο εξάμηνο του 2026 θα ήταν 1,1 ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερος, σύμφωνα με την επενδυτική τράπεζα J.P. Morgan· και ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ εκείνης την εποχής εκτιμάται στο 1,6 %. Αυτό δεν είναι πρόβλημα αποκλειστικά και μόνον για τον ίδιο τον τομέα της υψηλής τεχνολογίας: Μόνον η προγραμματισμένη κατασκευή κτιριακών εγκαταστάσεων για νέα κέντρα δεδομένων, αναμένεται να απαιτήσει ένα εκατομμύριο τόνους τσιμέντου τα επόμενα χρόνια.
Ωστόσο, η οικονομολόγος Carlota Pérez, η οποία μελέτησε την κατάρρευση των dot-com στα τέλη της δεκαετίας του 1990, περιέγραψε την κατάρρευση και ως μια νέα αρχή. Μίλησε για την αυγή μιας «χρυσής εποχής». Μετά την κατάρρευση των dot-com, οι τεχνολογίες περί το διαδίκτυο, τότε ακόμη νεαρές, δεν αχρηστεύτηκαν ως περιττεύουσες· αντίθετα, έγιναν τόσο φτηνές, ώστε όλοι μπορούσαν να πειραματίζονται με αυτές και να τις εφαρμόζουν πιλοτικά παντού, μέχρις ότου, τελικά, έφτασαν σε όλα τα μήκη και πλάτη της οικονομίας.
Θα καταρρεύσει λοιπόν σύντομα και το ανέφικτο οικοδόμημα της οικονομίας της τεχνητής νοημοσύνης; Ως αποτέλεσμα, θα γίνουν τα μοντέλα ΑΙ, τα τσιπ και η υπολογιστική ισχύς της φθηνότερα και πιο προσιτά, και έτσι θα επιταχύνουν ακόμη περισσότερο την ανάπτυξή της;
Θα καταρρεύσει λοιπόν σύντομα και το ανέφικτο οικοδόμημα της οικονομίας της τεχνητής νοημοσύνης; Ως αποτέλεσμα, θα γίνουν τα μοντέλα ΑΙ, τα τσιπ και η υπολογιστική ισχύς της φθηνότερα και πιο προσιτά, και έτσι θα επιταχύνουν ακόμη περισσότερο την ανάπτυξή της;
Τουλάχιστον μπορούμε να φανταστούμε ότι αυτό, αν και επώδυνο, θα ήταν η λύση στο παραπάνω παζλ. Έτσι, το οικοδόμημα, το οποίο μέχρι στιγμής μας οδηγεί σε κύκλους, μπορεί να μεταμορφωθεί σε έναν δρόμο που θα οδηγεί σε κάποιον στόχο.
Ben Thompson: The Benefits of Bubbles, Stratechery, 5.11.2025
Αυτό που είναι συναρπαστικό με την φούσκα της τεχνητής νοημοσύνης είναι ότι στον πυρήνα της υπάρχει κάτι σχεδόν πνευματικό-μεταφυσικό. Ανάμεσα σ' αυτούς που εργάζονται σ' αυτά τα εργαστήρια υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι πιστεύουν ότι «κατασκευάζουν έναν Θεό». Έτσι δικαιολογούν την τεράστια επένδυση χρήματος σε μοντέλα αιχμής, τα οποία δεν θα έχουν ποτέ την ευκαιρία να πάρουν πίσω τα χρήματα που κόστισαν πριν αντικατασταθούν από κάποια άλλα. Γι' αυτό τον λόγο πιέζουν για πολιτικές κακές για την καινοτομία και κακές για την εθνική ασφάλεια, κατά την γνώμη μου. Δεν μου αρέσουν αυτές οι παρενέργειες, ας είμαι σαφής. Ωστόσο εκτιμώ το πόσο σημαντική είναι η πίστη αυτών των ανθρώπων και το κίνητρο τους.
Και, πρέπει να πω, ότι όλα αυτά είναι ασφαλώς διασκεδαστικά και συναρπαστικά, με τρόπο που η τεχνολογία δεν ήταν, πριν από λίγα χρόνια. Οι φούσκες μπορεί να έχουν άσχημο τέλος, αλλά η ιστορία δεν τελειώνει εκεί: Υπάρχουν οφέλη από τις φούσκες, αποδίδουν επί δεκαετίες. Και το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε τώρα, είναι να προσευχόμαστε, αυτή η μανία να καταλήξει σε υποδομές και σε καινοτομίες που θα κάνουν αυτή την φούσκα να αξίζει τον κόπο.
Και, πρέπει να πω, ότι όλα αυτά είναι ασφαλώς διασκεδαστικά και συναρπαστικά, με τρόπο που η τεχνολογία δεν ήταν, πριν από λίγα χρόνια. Οι φούσκες μπορεί να έχουν άσχημο τέλος, αλλά η ιστορία δεν τελειώνει εκεί: Υπάρχουν οφέλη από τις φούσκες, αποδίδουν επί δεκαετίες. Και το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε τώρα, είναι να προσευχόμαστε, αυτή η μανία να καταλήξει σε υποδομές και σε καινοτομίες που θα κάνουν αυτή την φούσκα να αξίζει τον κόπο.
Ως εμπειρογνώμων στην επίδραση του ψηφιακού μετασχηματισμού και των αλγορίθμων στην δημόσια σφαίρα, τη δημοσιογραφία και στις ίσες ευκαιρίες των πολιτών, διετέλεσε σύμβουλος της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Βουλής (Bundestag), των κοινοβουλίων της Θουριγγίας και του Σλέσβιχ-Χόλσταϊν, και της Διερευνητικής Επιτροπής (Enquete-Kommission) της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Βουλής για την Τεχνητή Νοημοσύνη. Το 2021 και το 2022 ήταν μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής της πρωτοβουλίας nextMedia του Αμβούργου. Μέχρι το τέλος του 2022, ο Stöcker ήταν Media Fellow στην δεξαμενή σκέψης The New Institute.
Ο Stöcker διατηρεί την εβδομαδιαία στήλη «Der Rationalist» στο Spiegel Online. Το 2020 εκδόθηκε το βιβλίο του «Εμείς είμαστε το πείραμα» (Das Experiment sind wir), με θέμα το πώς η ανθρωπότητα θα αντιμετωπίσει και θα χειριστεί τις εκθετικής κλίμακας αλλαγές που προκαλεί η «Μεγάλη Επιτάχυνση». Το περιεχόμενο του βιβλίου έγινε θέμα δύο ντοκιμαντέρ. Το 2022, εμφανίστηκε επίσης ως δημοσιογράφος στη σειρά ντοκιμαντέρ του καναλιού ZDF «Grauzone» (Γκρίζα Ζώνη). Στο βιβλίο του Männer die die Welt verbrennen, ο Stöcker αποκαλύπτει τα διεθνή δίκτυα πίσω από την παραπληροφόρηση για την ενέργεια από ορυκτά καύσιμα και πίσω την παραπληροφόρηση για το κλίμα και τί σχέση έχει αυτό με μια πετρελαιολάγνα «αρρενωπότητα».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου