Η Αμερική υπό τον Τραμπ, η επιθετικότητα του Πούτιν, οι πόλεμοι του Ισραήλ: Αυτές οι διαφορετικές αλλά ταυτόχρονες συγκρούσεις συνδέονται μεταξύ τους και δημιουργούν έναν φλεγόμενο κόσμο; Όχι, ωστόσο τις ενώνει μια συγκεκριμένη λογική.
Καθώς βλέπουμε τώρα τις ειδήσεις, αυτές μπορεί να δημιουργούν την αίσθηση ότι βρισκόμαστε σε ένα είδος κατάστασης έκτακτης ανάγκης παγκόσμιας κλίμακας. Ο κόσμος καίγεται, έχουμε φλόγες σε τρεις ηπείρους [...]
Καταρχάς, αυτή είναι στην πραγματικότητα μόνον μια αίσθηση. Τα γεγονότα αυτά έχουν από ελάχιστη έως καμία σχέση μεταξύ τους και επομένως καμία σχέση με ένα συγκεκριμένο πνεύμα της εποχής [Zeitgeist] ή με κάποιo παγκόσμιo κλίμα. Η συνεχιζόμενη εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, η αυταρχική διακυβέρνηση του Τραμπ και οι τακτικές κλιμάκωσης στην εξωτερική πολιτική του Νετανιάχου έχουν διαφορετικές αιτίες και διαφορετικές προϊστορίες. Επιπλέον, καθεμία κατατάσσεται ξεχωριστά από πολιτική και ηθική άποψη. Το να στέλνει ο Τραμπ την Εθνοφρουρά στο Λος Άντζελες, είναι κάτι διαφορετικό από το να θυσιάζει ο Πούτιν την ζωή εκατοντάδων χιλιάδων στρατιωτών στα πεδία μαχών της Ουκρανίας για να ικανοποιήσει τις αυτοκρατορικές φαντασιώσεις του. Ομοίως, οι στοχευμένες επιθέσεις του Ισραήλ εναντίον του Ιρανικού στρατιωτικού καθεστώτος είναι κάτι διαφορετικό από τα τρομακτικά δεινά του άμαχου πληθυσμού στη Γάζα, τα οποία συμβαίνουν με την έγκριση της κυβέρνησης Νετανιάχου, για να μη ειπωθεί κάτι χειρότερο.
Εν ολίγοις: Αυτό που φαίνεται στις ειδήσεις σαν ένα και το αυτό φριχτό μπάχαλο παγκόσμιας κλίμακας, στην πραγματικότητα είναι, καταρχάς, διαφορετικές συγκρούσεις, οι οποίες συμβαίνουν ταυτόχρονα. Επομένως, δεν είναι τόσο απλό, δεν έχουμε μπροστά μας κομμάτια ενός και του αυτού παζλ, ενός γεωπολιτικού όλου.
Και όμως, όλες αυτές οι συγκρούσεις έχουν κάτι κοινό. Πρώτον, αλληλεπιδρούν. Και το κάνουν αυτό με πολλούς τρόπους· ήδη συμβαίνει, απλώς επειδή καθεμιά σύγκρουση αποσπά την προσοχή των μέσων ενημέρωσης από τις άλλες. Το γεγονός ότι ο κόσμος τώρα στρέφει την προσοχή προς τον πιθανό γενικευμένο πόλεμο μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, θα φανεί χρήσιμο στον Πούτιν για την περίπτωση μιας νέας φάσης της επίθεσης του στην Ουκρανία (την πιθανώς επικείμενη «καλοκαιρινή επίθεση»). Είναι επίσης πιθανό να αλλάξει την πολιτική συζήτηση εντός Αμερικής. Σε τελευταία ανάλυση, μέχρι τώρα άρεζε πολύ στον Τραμπ να ισχυρίζεται ότι τους πολέμους της Ουκρανίας και της Γάζας, ο ίδιος απλά τους είχε κληρονομήσει. Εάν αυτός ήταν στην εξουσία, δεν θα είχαν ποτέ ξεσπάσει, έλεγε. Με την κλιμάκωση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, ίσως τώρα ο Τραμπ θα έχει τον πρώτο πόλεμο ο οποίος αναμφίβολα ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της θητείας του· και τότε, για όσους παίρνουν στα σοβαρά την φαντασίωση παντοδυναμίας του Τραμπ, για αυτόν τον πόλεμο θα είναι ο ίδιος υπεύθυνος.
Καταρχάς, αυτή είναι στην πραγματικότητα μόνον μια αίσθηση. Τα γεγονότα αυτά έχουν από ελάχιστη έως καμία σχέση μεταξύ τους και επομένως καμία σχέση με ένα συγκεκριμένο πνεύμα της εποχής [Zeitgeist] ή με κάποιo παγκόσμιo κλίμα. Η συνεχιζόμενη εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, η αυταρχική διακυβέρνηση του Τραμπ και οι τακτικές κλιμάκωσης στην εξωτερική πολιτική του Νετανιάχου έχουν διαφορετικές αιτίες και διαφορετικές προϊστορίες. Επιπλέον, καθεμία κατατάσσεται ξεχωριστά από πολιτική και ηθική άποψη. Το να στέλνει ο Τραμπ την Εθνοφρουρά στο Λος Άντζελες, είναι κάτι διαφορετικό από το να θυσιάζει ο Πούτιν την ζωή εκατοντάδων χιλιάδων στρατιωτών στα πεδία μαχών της Ουκρανίας για να ικανοποιήσει τις αυτοκρατορικές φαντασιώσεις του. Ομοίως, οι στοχευμένες επιθέσεις του Ισραήλ εναντίον του Ιρανικού στρατιωτικού καθεστώτος είναι κάτι διαφορετικό από τα τρομακτικά δεινά του άμαχου πληθυσμού στη Γάζα, τα οποία συμβαίνουν με την έγκριση της κυβέρνησης Νετανιάχου, για να μη ειπωθεί κάτι χειρότερο.
Εν ολίγοις: Αυτό που φαίνεται στις ειδήσεις σαν ένα και το αυτό φριχτό μπάχαλο παγκόσμιας κλίμακας, στην πραγματικότητα είναι, καταρχάς, διαφορετικές συγκρούσεις, οι οποίες συμβαίνουν ταυτόχρονα. Επομένως, δεν είναι τόσο απλό, δεν έχουμε μπροστά μας κομμάτια ενός και του αυτού παζλ, ενός γεωπολιτικού όλου.
Και όμως, όλες αυτές οι συγκρούσεις έχουν κάτι κοινό. Πρώτον, αλληλεπιδρούν. Και το κάνουν αυτό με πολλούς τρόπους· ήδη συμβαίνει, απλώς επειδή καθεμιά σύγκρουση αποσπά την προσοχή των μέσων ενημέρωσης από τις άλλες. Το γεγονός ότι ο κόσμος τώρα στρέφει την προσοχή προς τον πιθανό γενικευμένο πόλεμο μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, θα φανεί χρήσιμο στον Πούτιν για την περίπτωση μιας νέας φάσης της επίθεσης του στην Ουκρανία (την πιθανώς επικείμενη «καλοκαιρινή επίθεση»). Είναι επίσης πιθανό να αλλάξει την πολιτική συζήτηση εντός Αμερικής. Σε τελευταία ανάλυση, μέχρι τώρα άρεζε πολύ στον Τραμπ να ισχυρίζεται ότι τους πολέμους της Ουκρανίας και της Γάζας, ο ίδιος απλά τους είχε κληρονομήσει. Εάν αυτός ήταν στην εξουσία, δεν θα είχαν ποτέ ξεσπάσει, έλεγε. Με την κλιμάκωση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, ίσως τώρα ο Τραμπ θα έχει τον πρώτο πόλεμο ο οποίος αναμφίβολα ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της θητείας του· και τότε, για όσους παίρνουν στα σοβαρά την φαντασίωση παντοδυναμίας του Τραμπ, για αυτόν τον πόλεμο θα είναι ο ίδιος υπεύθυνος.
 |
| Ουάσιγκτων, 14.6.2025, στρατιωτική παρέλαση για την επέτειο των 250 χρόνων του στρατού των ΗΠΑ και για τα 79ά γενέθλια του Ντ. Τραμπ, © Mandel Ngan / AFP, via Der Spiegel |
Δεύτερον, τις συγκρούσεις στην Ουκρανία, στις ΗΠΑ και στο Ισραήλ τις συνδέει μεταξύ τους μια συγκεκριμένη λογική των κυβερνώντων. Για να αποφύγουμε κάθε παρεξήγηση: Αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι ο Πούτιν, ο Τραμπ και ο Νετανιάχου μπορούν να εξισωθούν. Κάτι τέτοιο θα ήταν ανοησία, έστω και μόνον επειδή ο Νετανιάχου και ο Τραμπ εκλέχθηκαν με τρόπο δημοκρατικό και είναι αρχηγοί κυβερνήσεων πλουραλιστικών (ακόμη!) δημοκρατιών, ενώ ο Πούτιν είναι ο δικτάτορας μιας πολεμικής αυτοκρατορίας σε μεγάλο βαθμό πολιτικά ισοπεδωμένης. Ομοίως, αυτοί οι τρεις σε τελευταία ανάλυση λειτουργούν διαφορετικά από ιδεολογική άποψη.
Ωστόσο συμπίπτουν σε κάτι κρίσιμο: Και οι τρείς, ο Τραμπ, ο Πούτιν και ο Νετανιάχου, για την πολιτική τους επιβίωση χρειάζονται την συνεχή σύγκρουση και την διαρκή κλιμάκωση. Και μάλιστα για εντελώς πρακτικό λόγο: Για να αποσπούν την προσοχή από τις δικές τους αποτυχίες. Τελικά, το μόνο που απομένει μέχρι στιγμής από την ανακήρυξη της «χρυσής εποχής» του Τραμπ, είναι το δασμολογικό χάος. Ο Πούτιν έχει μετατρέψει τη χώρα του, την πλούσια σε φυσικούς πόρους και σε πολιτισμό, σε ένα μεγάλο στρατώνα, στον οποίο για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού η κοινωνική πρόοδος είναι δυνατή μόνον εάν πάνε στον πόλεμο. Η προπαγάνδα του κατά της φασιστικής, όπως λέει, Δύσης, είναι η ιδεολογική κόλλα μιας κοινωνίας απογοητευμένης από όλα τα άλλα, απελπισμένης. Με τη σειρά του, ο Νετανιάχου, ήταν πολιτικά υπεύθυνος για την αποτυχία να αποτραπεί η τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023. Και αυτός, όπως ο Πούτιν και ο Τραμπ, διώκεται από την δικαστική εξουσία, και για τον λόγο αυτό φαινόταν στις αρχές του περασμένου έτους σχεδόν πολιτικά τελειωμένος. Μέχρι σήμερα, αυτός μαζί με τα εξτρεμιστικά ακροδεξιά μέλη του κυβερνητικού συνασπισμού του, μάχονται σε έναν πόλεμο σε πολλαπλά μέτωπα, συμπεριλαμβανομένου τώρα και του Ιράν.
Υπάρχει βέβαια μια βαρύνουσα και καταρχάς σωστή αντίρρηση σχετική με το Ισραήλ: Σε αντίθεση με τον Τραμπ και με τον Πούτιν, ο Νετανιάχου δεν έχει βγάλει από την φαντασία του τις εξωτερικές απειλές. Η Χαμάς θέλει να εξαλείψει το Ισραήλ, το ίδιο και η ιρανική στρατιωτική δικτατορία, η οποία επίσης είχε εισέλθει στην διαδικασία ανάπτυξης πυρηνικών όπλων. Εάν ληφθούν αυτά υπόψη, φυσικά το Ισραήλ έχει δικαίωμα στην αυτοάμυνα. Ωστόσο ο πόλεμος στη Γάζα έχει προ πολλού ξεπεράσει τις διαστάσεις της εν λόγω αυτοάμυνας. Τούτο είναι ήδη εμφανές από το γεγονός ότι η ισραηλινή κυβέρνηση δεν έχει ακόμη αναπτύξει καμμία στρατηγική προοπτική για το τι πρέπει να απογίνει η Λωρίδα της Γάζας και πώς οι Παλαιστίνιοι θα μπορούν να ζήσουν μια αξιοπρεπή ζωή εκεί. Ομοίως, οι επιθέσεις στο Ιράν φαίνεται να είναι περισσότερο μια επιχείρηση με στόχο την αλλαγή καθεστώτος [regime change] εκεί, αλλά χωρίς σαφώς καθορισμένο στόχο. Γι αυτό, στην πρώτη του δήλωση για τις επιθέσεις, ο Νετανιάχου άφησε ανοιχτό το στρατηγικό όριο: «Αυτή η επιχείρηση θα διαρκέσει όσες ημέρες χρειαστούν για να εξαλειφθεί αυτή η απειλή». Αλλά ποιος είναι ο σκοπός ενός πολέμου για αυτοάμυνα, όταν δεν έχει σαφώς καθορισμένο στόχο;
 |
| Τελ Αβίβ, 15.6.2025, καταστροφές σε κτίρια κατοικιών από ιρανικούς βαλλιστικούς πυραύλους, © Ohad Zwigenberg / AP via Der Spiegel |
Σημασία έχει ο πόλεμος μέσα στα μυαλά των ανθρώπων
Και αυτό μας φέρνει σε έναν άλλο, ίσως ακόμη πιο σοβαρό, λόγο, για τον οποίο αυταρχικοί ισχυροί άνδρες όπως ο Τραμπ, ο Πούτιν και ο Νετανιάχου επιδιώκουν την διαρκή σύγκρουση: Εκτός από το να αποσπούν την προσοχή από τη δική τους ανικανότητα, η διαρκής σύγκρουση γίνεται αυτοσκοπός αυταρχικός. Όποιος θέλει να κυβερνά με όσο το δυνατόν λιγότερους περιορισμούς, πρέπει να φροντίζει ώστε ο πόλεμος να συνεχίζεται διαρκώς και για πάντα, τουλάχιστον μέσα στα μυαλά των ανθρώπων. Τέτοιοι πολιτικοί χρειάζονται εχθρούς, να τους χρησιμοποιούν για να χαράζουν διαχωριστικές γραμμές και να διχάζουν τις κοινωνίες. Χρειάζονται καταστάσεις έκτακτης ανάγκης με τη βοήθεια των οποίων να αποδομούν τους δημοκρατικούς θεσμούς.
Από την στιγμή που αυτή η λογική διεισδύσει βαθιά σε μια κοινωνία, μπορεί να γίνεται εναλλαγή μεταξύ εξωτερικών και εσωτερικών εχθρών σχεδόν κατά βούληση. Στην αρχή η κυβέρνηση Τραμπ υποκίνησε το μίσος κατά των μεταναστών· τώρα στοχεύει και εκείνους που αποκαλεί «σοσιαλιστές» και «Αμερικανούς που μισούν την Αμερική» ή υποτίθεται ότι «κατέλαβαν» το Λος Άντζελες. Ο Πούτιν μπορεί αβίαστα να συνδυάζει την προπαγάνδα του κατά της Δύσης με την δυσφήμιση των φιλελεύθερων Ρώσων ως «ξένων πρακτόρων» ή ως προδοτών της πατρίδας. Ο Νετανιάχου όχι μόνον επιτίθεται τακτικά εναντίον της ισραηλινής δικαστικής εξουσίας και εναντίον της εσωτερικής μυστικής υπηρεσίας [Schin Bet], αλλά παρέχει και στους ακροδεξιούς εξτρεμιστές υπουργούς του, όπως ο Μπεζαλέλ Σμότριτς και ο Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ, ελευθερία κινήσεων να διαδίδουν την ρατσιστική τους ιδεολογία.
Το συλλογικό αποτέλεσμα μιας τέτοιας συνεχούς επίκλησης του εχθρού: Σε μακροπρόθεσμη χρονική κλίμακα οι κοινωνίες μετατοπίζονται προς τα [ακρο]δεξιά. Το αξιοσέβαστο παλιό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα υπό τον Τραμπ έχει γίνει μια αίρεση περιπλανώμενη σε παράδοξους πολιτικούς δρόμους [irrlichternde Sekte]. Ο Πούτιν έχει μετατρέψει την Ρωσία σε ένα σχεδόν φασιστικό κράτος. Και η ισραηλινή κοινωνία τα τελευταία χρόνια έχει επίσης αποδεδειγμένα μετατοπιστεί προς τα [ακρο]δεξιά.
Εάν τις εξετάσουμε ως μεμονωμένο πολεμικό γεγονός, οι ισραηλινές επιθέσεις εναντίον του ιρανικού καθεστώτος ίσως θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ένα θεμιτό προληπτικό χτύπημα εναντίον μιας στρατιωτικής δικτατορίας η οποία είναι ταυτόχρονα αντισημιτική και φονταμενταλιστική και ενδέχεται να απειλούσε σύντομα το Ισραήλ με πυρηνικά όπλα. Πόσο μάλλον, όταν το τέλος αυτής της δικτατορίας στο Ιραν μπορεί κανείς να το ευχηθεί σε όλους τους Ιρανούς, γυναίκες και άνδρες.
Όμως τα πρόσφατα γεγονότα δεν μπορούν να εξεταστούν μεμονωμένα. Μολονότι ο Νετανιάχου μπορεί να διαφέρει πολύ από τον Τραμπ και ακόμη περισσότερο από τον Πούτιν, συμμερίζεται την δική τους λογική, την λογική της διαρκούς κλιμάκωσης. Και αυτό το κοινό υπόβαθρο δεν είναι ο μόνος λόγος που κάνει τις επιθέσεις κατά του Ιράν να μας φαίνονται τόσο επικίνδυνες.
Από την στιγμή που αυτή η λογική διεισδύσει βαθιά σε μια κοινωνία, μπορεί να γίνεται εναλλαγή μεταξύ εξωτερικών και εσωτερικών εχθρών σχεδόν κατά βούληση. Στην αρχή η κυβέρνηση Τραμπ υποκίνησε το μίσος κατά των μεταναστών· τώρα στοχεύει και εκείνους που αποκαλεί «σοσιαλιστές» και «Αμερικανούς που μισούν την Αμερική» ή υποτίθεται ότι «κατέλαβαν» το Λος Άντζελες. Ο Πούτιν μπορεί αβίαστα να συνδυάζει την προπαγάνδα του κατά της Δύσης με την δυσφήμιση των φιλελεύθερων Ρώσων ως «ξένων πρακτόρων» ή ως προδοτών της πατρίδας. Ο Νετανιάχου όχι μόνον επιτίθεται τακτικά εναντίον της ισραηλινής δικαστικής εξουσίας και εναντίον της εσωτερικής μυστικής υπηρεσίας [Schin Bet], αλλά παρέχει και στους ακροδεξιούς εξτρεμιστές υπουργούς του, όπως ο Μπεζαλέλ Σμότριτς και ο Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ, ελευθερία κινήσεων να διαδίδουν την ρατσιστική τους ιδεολογία.
Το συλλογικό αποτέλεσμα μιας τέτοιας συνεχούς επίκλησης του εχθρού: Σε μακροπρόθεσμη χρονική κλίμακα οι κοινωνίες μετατοπίζονται προς τα [ακρο]δεξιά. Το αξιοσέβαστο παλιό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα υπό τον Τραμπ έχει γίνει μια αίρεση περιπλανώμενη σε παράδοξους πολιτικούς δρόμους [irrlichternde Sekte]. Ο Πούτιν έχει μετατρέψει την Ρωσία σε ένα σχεδόν φασιστικό κράτος. Και η ισραηλινή κοινωνία τα τελευταία χρόνια έχει επίσης αποδεδειγμένα μετατοπιστεί προς τα [ακρο]δεξιά.
Εάν τις εξετάσουμε ως μεμονωμένο πολεμικό γεγονός, οι ισραηλινές επιθέσεις εναντίον του ιρανικού καθεστώτος ίσως θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ένα θεμιτό προληπτικό χτύπημα εναντίον μιας στρατιωτικής δικτατορίας η οποία είναι ταυτόχρονα αντισημιτική και φονταμενταλιστική και ενδέχεται να απειλούσε σύντομα το Ισραήλ με πυρηνικά όπλα. Πόσο μάλλον, όταν το τέλος αυτής της δικτατορίας στο Ιραν μπορεί κανείς να το ευχηθεί σε όλους τους Ιρανούς, γυναίκες και άνδρες.
Όμως τα πρόσφατα γεγονότα δεν μπορούν να εξεταστούν μεμονωμένα. Μολονότι ο Νετανιάχου μπορεί να διαφέρει πολύ από τον Τραμπ και ακόμη περισσότερο από τον Πούτιν, συμμερίζεται την δική τους λογική, την λογική της διαρκούς κλιμάκωσης. Και αυτό το κοινό υπόβαθρο δεν είναι ο μόνος λόγος που κάνει τις επιθέσεις κατά του Ιράν να μας φαίνονται τόσο επικίνδυνες.
 |
| Μουρμάνσκ, Αρκτική, Ρωσία, 1.6.2035: «Σε ζωντανή μετάδοση» από τις κάμερές τους, Ουκρανικά drones επιτίθενται σε στρατηγικά αεροσκάφη Tupolev - 95MS «Bear» και Tupolev - 22M «Backfire» © Tom Balmforth, The Independent |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου