Όταν έρχεται στιγμή που τα συμβαίνοντα ξεπερνούν κατά πολύ τα όρια του υποφερτού, όταν «πονάει» το μυαλό τη στιγμή που σκέφτεται, πώς επιμερίζονται τα λάθη, οι δυσλειτουργίες, οι ευθύνες; Φταίνε πιο πολύ οι πολιτικοί ή οι πολίτες; Πόσο φταίνε οι Υπηρεσίες και η Δημόσια Διοίκηση; Οι προϊστάμενοι και οι ηγεσίες τους; Όλο το προσωπικό τους; Οι Υπουργοί; Ο Πρωθυπουργός; Οι πολίτες; Και ποιοί πολίτες; «Μαζί» σφάλλαμε; Και ποιό το υποκείμενο του ρήματος;
Μια κοινωνία, μια χώρα και το κράτος της είναι πολύπλοκο σύνολο. Ιεραρχημένο σύνολο πραγμάτων και σχέσεων. Έχει πολλά κεφάλια, πολύ περισσότερα πόδια, χέρια, στομάχια και ουρές, έχει και «έναν εγκέφαλο πολύπλοκα διακλαδωμένο προς όλες τις κατευθύνσεις» (Χανς Μάγκνους Έντσενσμπέργκερ, «Η κοινωνία δεν είναι κοπάδι προβάτων», Der Spiegel 1987). Εκτός από άτομα, κυβερνώμενους και κυβερνήτες, δημόσιους λειτουργούς και ιδιώτες, έχει επίσης θεσμούς διαφόρων επιπέδων· με διαφορετικούς ρόλους, με διαφορετικές ικανότητες και με διαφορετικές προσδοκώμενες λειτουργίες και αρετές.
Μια κοινωνία, μια χώρα και το κράτος της είναι πολύπλοκο σύνολο. Ιεραρχημένο σύνολο πραγμάτων και σχέσεων. Έχει πολλά κεφάλια, πολύ περισσότερα πόδια, χέρια, στομάχια και ουρές, έχει και «έναν εγκέφαλο πολύπλοκα διακλαδωμένο προς όλες τις κατευθύνσεις» (Χανς Μάγκνους Έντσενσμπέργκερ, «Η κοινωνία δεν είναι κοπάδι προβάτων», Der Spiegel 1987). Εκτός από άτομα, κυβερνώμενους και κυβερνήτες, δημόσιους λειτουργούς και ιδιώτες, έχει επίσης θεσμούς διαφόρων επιπέδων· με διαφορετικούς ρόλους, με διαφορετικές ικανότητες και με διαφορετικές προσδοκώμενες λειτουργίες και αρετές.
*
Λόγου χάρη το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας. Άς γίνει, ως ενδεικτικό παράδειγμα, λόγος για αυτόν τον θεσμό, τον λίγο ή πολύ σχετικό με τα συμβαίνοντα, από την οπτική γωνία ενός αρχιτέκτονα μηχανικού μέλους του. Που τον βίωσε ως θεσμό και προσπάθησε κάποτε
- ματαίως - μέσα στα πλαίσιά του για κάτι καλύτερο· αποφεύγοντας τις αιρετές θέσεις ή τους ρόλους «συνδικαλιστή», επειδή είχε διακρίνει εξαρχής το δομικό του ελάττωμα ως θεσμού, αλλά από θέσεις επιστημονικού συμβούλου, για χρονικά διαστήματα όχι μικρά.
Το ΤΕΕ, ένα Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, απέτυχε στον ρόλο του ως θεσμού, δηλαδή συλλογικού επιστημονικού οργάνου όλων των ειδικοτήτων διπλωματούχων μηχανικών αποφοίτων ΑΕΙ. Ανάμεσα στους βασικούς λόγους της αποτυχίας είναι και ο εξής: Αντί να λειτουργήσει ως αυτό που έπρεπε να είναι, δηλαδή ως
επιστημονικός φορέας των μηχανικών και ως θεσμικός επιστημονικός σύμβουλος του
κράτους, κατανάλωνε διαρκώς τις δυνάμεις του σε πράγματα που δεν είναι «της φύσεως του».
Π.χ. στις τυπικές επιμελητηριακές λογικές, της προστασίας και διεύρυνσης των κεκτημένων, όπως είναι φυσικό για τα κοινά, μη επιστημονικά Επαγγελματικά Επιμελητήρια, ή και σε συνήθη συνδικαλισμό, συχνότατα συντεχνιακό, και μάλιστα συντεχνιακό με έναν ειδικό τρόπο.
Ι. Το δομικό ελάττωμα του Τεχνικού Επιμελητηρίου
Αυτός ο τρόπος λειτουργίας παραμόρφωσε εξαρχής το ΤΕΕ ως θεσμό και ως συλλογικό επιστημονικό όργανο και έγινε «δεύτερη φύση του». Εδώ και πολλές δεκαετίες είναι το δομικό ελάττωμα του Τεχνικού Επιμελητηρίου.
Τί κοινό μπορεί να έχει ένας επιστημονικός φορέας των μηχανικών διπλωματούχων ΑΕΙ όλων των κλάδων με ένα σύνηθες εμπορικό ή επαγγελματικό επιμελητήριο; Τι συμβουλές μπορεί να δώσει στο κράτος ένα εμπορικό επιμελητήριο και τι συμβουλές ένα επιστημονικό επιμελητήριο διπλωματούχων μηχανικών;
Τί είδους συνδικαλισμό μπορεί να κάνει ένας φορέας - ΝΠΔΔ, μέσα στον οποίο, εκ του ορισμού της ιδιότητας του διπλωματούχου μηχανικού, συνυπάρχουν μέσα του εργοδότες και μισθωτοί; Συνυπάρχουν υπάλληλοι (τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα) μαζί με αυτοαπασχολούμενους, επιχειρηματίες/εργοδότες μαζί με «μπλοκάκια», διευθυντικά στελέχη μεγάλων εταιρειών μαζί με άνεργους μηχανικούς. Δίπλα στους αμιγώς μελετητές μηχανικούς, συνυπάρχουν στο ΤΕΕ όσοι από τους εργολήπτες-κατασκευαστές ιδιωτικών ή δημόσιων έργων τυχαίνει να είναι ταυτόχρονα και διπλωματούχοι μηχανικοί ΑΕΙ (οι οποίοι είναι οι δυνάμει εργοδότες των πρώτων), αλλά και οι μηχανικοί υπάλληλοι του Δημοσίου και των ΟΤΑ, οι οποίοι είναι οι δυνάμει ελεγκτές και επόπτες των κατασκευαστών και των μελετητών, στο βαθμό που αυτοί εμπλέκονται σε δημόσια και δημοτικά έργα.
Έχοντας μια τέτοια διάρθρωση, με ενσωματωμένες συγκρούσεις συμφερόντων, ο μοναδικός αλλά ουσιώδης ελάχιστος κοινός παρονομαστής είναι οι επιστημονικές ιδιότητες και ικανότητες. Ο,τιδήποτε άλλο, είτε καταλήγει σε ψευδοσυνδικαλισμό που υπερασπίζεται τύπους χωρίς ουσία για την πλειοψηφία των μελών, είτε προωθεί τα συμφέροντα των ισχυρών ομάδων μελών του, εις βάρος των υπόλοιπων.
Τυπική περίπτωση του πρώτου, ο διαρκής, κοπιώδης αγώνας για να μη ενταχθούν στο ΤΕΕ - άρα και στο σώμα των μηχανικών, δίπλα στους πτυχιούχους του Μετσοβίου, της Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ και των άλλων Πολυτεχνικών Σχολών ΑΕΙ, ελληνικών ή ξένων - οι πτυχιούχοι μηχανικοί των Ανώτερων Τεχνολογικών Σχολών. Παρόλο που υπάρχουν ανάμεσά τους εξαιρετικοί μηχανικοί, και η επάρκειά τους ως μηχανικών θα μπορούσε εύκολα και αξιόπιστα να ελεγχθεί με ένα κατάλληλο σύστημα αξιολόγησης. Τυπική περίπτωση του δεύτερου, ήταν η λειτουργία του πάλαι ποτέ ιδιαίτερου ασφαλιστικού φορέα των μηχανικών ΤΣΜΕΔΕ, με το παλιό σύστημα των κεφαλικών ασφαλιστικών εισφορών, ύψους ανεξάρτητου από το εισοδηματικό επίπεδο του ασφαλισμένου, με την ιδιόκτητη τράπεζα του και την διαχείρισή της, με τις αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου της, με την διαπλοκή ασφαλιστικών υπηρεσιών και επιχειρηματικής εγγυοδοσίας κτλ.
Αυτός ο τρόπος λειτουργίας παραμόρφωσε εξαρχής το ΤΕΕ ως θεσμό και ως συλλογικό επιστημονικό όργανο και έγινε «δεύτερη φύση του». Εδώ και πολλές δεκαετίες είναι το δομικό ελάττωμα του Τεχνικού Επιμελητηρίου.
Τί κοινό μπορεί να έχει ένας επιστημονικός φορέας των μηχανικών διπλωματούχων ΑΕΙ όλων των κλάδων με ένα σύνηθες εμπορικό ή επαγγελματικό επιμελητήριο; Τι συμβουλές μπορεί να δώσει στο κράτος ένα εμπορικό επιμελητήριο και τι συμβουλές ένα επιστημονικό επιμελητήριο διπλωματούχων μηχανικών;
Τί είδους συνδικαλισμό μπορεί να κάνει ένας φορέας - ΝΠΔΔ, μέσα στον οποίο, εκ του ορισμού της ιδιότητας του διπλωματούχου μηχανικού, συνυπάρχουν μέσα του εργοδότες και μισθωτοί; Συνυπάρχουν υπάλληλοι (τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα) μαζί με αυτοαπασχολούμενους, επιχειρηματίες/εργοδότες μαζί με «μπλοκάκια», διευθυντικά στελέχη μεγάλων εταιρειών μαζί με άνεργους μηχανικούς. Δίπλα στους αμιγώς μελετητές μηχανικούς, συνυπάρχουν στο ΤΕΕ όσοι από τους εργολήπτες-κατασκευαστές ιδιωτικών ή δημόσιων έργων τυχαίνει να είναι ταυτόχρονα και διπλωματούχοι μηχανικοί ΑΕΙ (οι οποίοι είναι οι δυνάμει εργοδότες των πρώτων), αλλά και οι μηχανικοί υπάλληλοι του Δημοσίου και των ΟΤΑ, οι οποίοι είναι οι δυνάμει ελεγκτές και επόπτες των κατασκευαστών και των μελετητών, στο βαθμό που αυτοί εμπλέκονται σε δημόσια και δημοτικά έργα.
Έχοντας μια τέτοια διάρθρωση, με ενσωματωμένες συγκρούσεις συμφερόντων, ο μοναδικός αλλά ουσιώδης ελάχιστος κοινός παρονομαστής είναι οι επιστημονικές ιδιότητες και ικανότητες. Ο,τιδήποτε άλλο, είτε καταλήγει σε ψευδοσυνδικαλισμό που υπερασπίζεται τύπους χωρίς ουσία για την πλειοψηφία των μελών, είτε προωθεί τα συμφέροντα των ισχυρών ομάδων μελών του, εις βάρος των υπόλοιπων.
Τυπική περίπτωση του πρώτου, ο διαρκής, κοπιώδης αγώνας για να μη ενταχθούν στο ΤΕΕ - άρα και στο σώμα των μηχανικών, δίπλα στους πτυχιούχους του Μετσοβίου, της Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ και των άλλων Πολυτεχνικών Σχολών ΑΕΙ, ελληνικών ή ξένων - οι πτυχιούχοι μηχανικοί των Ανώτερων Τεχνολογικών Σχολών. Παρόλο που υπάρχουν ανάμεσά τους εξαιρετικοί μηχανικοί, και η επάρκειά τους ως μηχανικών θα μπορούσε εύκολα και αξιόπιστα να ελεγχθεί με ένα κατάλληλο σύστημα αξιολόγησης. Τυπική περίπτωση του δεύτερου, ήταν η λειτουργία του πάλαι ποτέ ιδιαίτερου ασφαλιστικού φορέα των μηχανικών ΤΣΜΕΔΕ, με το παλιό σύστημα των κεφαλικών ασφαλιστικών εισφορών, ύψους ανεξάρτητου από το εισοδηματικό επίπεδο του ασφαλισμένου, με την ιδιόκτητη τράπεζα του και την διαχείρισή της, με τις αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου της, με την διαπλοκή ασφαλιστικών υπηρεσιών και επιχειρηματικής εγγυοδοσίας κτλ.
ΙΙ. Βαρειά καθήκοντα, ελαφρός βίος και πολιτεία
Κατεξοχήν δουλειά ενός ΤΕΕ που δεν θα έπασχε από αυτό το δομικό ελάττωμα, θα έπρεπε να είναι το να παρουσιάζει στην κοινωνία θέσεις και προτάσεις μετά λόγου γνώσεως, σύμφωνα με τους κανόνες της επιστήμης, λαμβάνοντας υπόψη την διαρκή ανανέωση, εξέλιξη, δοκιμασία στην πράξη και κριτική επεξεργασία των
γνώσεων ή τεχνολογιών στους επιστημονικούς κλάδους και ειδικότητες που εκπροσωπούνται εντός του· και να παρέχει ως θεσμός τις ανάλογες συμβουλές και γνωμοδοτήσεις στο κράτος, στους
ΟΤΑ, στους ιδιώτες επιχειρηματίες κτλ.
Σ' αυτούς τους επιστημονικούς κλάδους και ειδικότητες ανήκουν, μεταξύ άλλων, η πολεοδομία, εν μέρει ο επιστημονικός κλάδος της χωροταξίας, μερικοί κλάδοι των επιστημών του περιβάλλοντος και σημαντικοί τομείς της πολιτικής προστασίας· λόγου χάρη η δομική (παθητική) και η ενεργητική πυροπροστασία σε κλίμακα κτιρίου, η υδραυλική ως κλάδος της επιστήμης του πολιτικού μηχανικού (αντικείμενο της οποίας είναι, μεταξύ άλλων, η πρόβλεψη και αντιμετώπιση πλημμυρικών φαινομένων), φυσικά η δομική αντισεισμική προστασία, η συνδυασμένη χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών για την πρόβλεψη πιθανών κινδύνων και τον σχεδιασμό αποτρεπτικών και προστατευτικών μέτρων, η συγκοινωνιολογία. Τέλος ο πολεοδομικός σχεδιασμός με τους κανόνες του και τα εργαλεία του (όπως π.χ. ο καθορισμός χρήσεων γης), η εφαρμογή των οποίων επί οικοδομημένου ή μή οικοδομημένου εδάφους στην σημερινή εποχή της κλιματικής αλλαγής είναι από τις πιο σημαντικές πτυχές ή της όλης πολιτικής προστασίας.
Σ' αυτούς τους επιστημονικούς κλάδους και ειδικότητες ανήκουν, μεταξύ άλλων, η πολεοδομία, εν μέρει ο επιστημονικός κλάδος της χωροταξίας, μερικοί κλάδοι των επιστημών του περιβάλλοντος και σημαντικοί τομείς της πολιτικής προστασίας· λόγου χάρη η δομική (παθητική) και η ενεργητική πυροπροστασία σε κλίμακα κτιρίου, η υδραυλική ως κλάδος της επιστήμης του πολιτικού μηχανικού (αντικείμενο της οποίας είναι, μεταξύ άλλων, η πρόβλεψη και αντιμετώπιση πλημμυρικών φαινομένων), φυσικά η δομική αντισεισμική προστασία, η συνδυασμένη χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών για την πρόβλεψη πιθανών κινδύνων και τον σχεδιασμό αποτρεπτικών και προστατευτικών μέτρων, η συγκοινωνιολογία. Τέλος ο πολεοδομικός σχεδιασμός με τους κανόνες του και τα εργαλεία του (όπως π.χ. ο καθορισμός χρήσεων γης), η εφαρμογή των οποίων επί οικοδομημένου ή μή οικοδομημένου εδάφους στην σημερινή εποχή της κλιματικής αλλαγής είναι από τις πιο σημαντικές πτυχές ή της όλης πολιτικής προστασίας.
Η Αττική, όπως έχει διαμορφωθεί μεταπολεμικά επί του εδάφους, είναι η απόλυτη άρνηση τόσο των κανόνων της πολεοδομίας και χωροταξίας, όσο και των κανόνων που διέπουν τις επιστήμες του περιβάλλοντος και την πολιτική προστασία. Με εξαίρεση ίσως την αντισεισμική προστασία, στην οποία έχουν γίνει μερικά ουσιαστικά βήματα (π.χ. Νέος Αντισεισμικός Κανονισμός), απομένουν όμως πάρα πολλές εκκρεμότητες (π.χ. εκπόνηση πλήρων Μικροζωνικών Μελετών Σεισμικής Επικινδυνότητας).
Το ΤΕΕ περιορισμένες μόνον δυνάμεις αφιέρωσε στο να μη γίνει αυτό· και ακόμη λιγότερες στο να δείξει το δρόμο για κάτι διαφορετικό, βιώσιμο, λογικό, ρεαλιστικό και οραματικό. Και όσες φορές το έκανε, η αποτελεσματικότητά του ήταν ελάχιστη. Παραδείγματα:
1. Στην μακροχρόνια και αιωνίως χθεσινή και ξεπερασμένη λογική διαχείρισης της αυθαίρετης δόμησης, συντάχθηκε απολύτως με την επικρατούσα διακομματική-πελατειακή λογική και την εξυπηρέτησε με ψευδοεπιστημονική, δήθεν κοινωνικά ευαίσθητη στήριξη, αλλά και με τα οργανωτικά του μέσα. Και όταν άσκησε κριτική, η κριτική του ήταν απλά «κριτική υποστήριξη του χάους». Είναι λέξεις του αλησμόνητου Λεωνίδα Λουλούδη (έφυγε στα 67 του χρόνια το 2014), γεωπόνου και καθηγητή της Πολιτικής Προστασίας Περιβάλλοντος του Αγροτικού Χώρου στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, από τους ελάχιστους που κατανόησαν έγκαιρα πόσο μη βιώσιμη και δυνητικά καταστροφική είναι η σχέση οικοδομημένου χώρου και φύσης προπαντός στην Αττική αλλά εν μέρει και της υπαίθρου Ελλάδας. Τα «αυθαίρετα των φτωχών» έγιναν η ασπίδα για τις μεγάλες αυθαιρεσίες των ισχυρών, αυτών που αυθαιρετούν όχι από ανάγκη, αλλά από καταφερτζιλίκι, αλλά και της αυθαιρεσίας θεσμικών (π.χ. ΟΤΑ).
1. Στην μακροχρόνια και αιωνίως χθεσινή και ξεπερασμένη λογική διαχείρισης της αυθαίρετης δόμησης, συντάχθηκε απολύτως με την επικρατούσα διακομματική-πελατειακή λογική και την εξυπηρέτησε με ψευδοεπιστημονική, δήθεν κοινωνικά ευαίσθητη στήριξη, αλλά και με τα οργανωτικά του μέσα. Και όταν άσκησε κριτική, η κριτική του ήταν απλά «κριτική υποστήριξη του χάους». Είναι λέξεις του αλησμόνητου Λεωνίδα Λουλούδη (έφυγε στα 67 του χρόνια το 2014), γεωπόνου και καθηγητή της Πολιτικής Προστασίας Περιβάλλοντος του Αγροτικού Χώρου στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, από τους ελάχιστους που κατανόησαν έγκαιρα πόσο μη βιώσιμη και δυνητικά καταστροφική είναι η σχέση οικοδομημένου χώρου και φύσης προπαντός στην Αττική αλλά εν μέρει και της υπαίθρου Ελλάδας. Τα «αυθαίρετα των φτωχών» έγιναν η ασπίδα για τις μεγάλες αυθαιρεσίες των ισχυρών, αυτών που αυθαιρετούν όχι από ανάγκη, αλλά από καταφερτζιλίκι, αλλά και της αυθαιρεσίας θεσμικών (π.χ. ΟΤΑ).
2. Στις ελάχιστες και αποτυχημένες απόπειρες διορθωτικών επεμβάσεων στη διαμορφωμένη κατάσταση όταν αυτή έβαινε προς τον ολικό εκτροχιασμό (π.χ. η Επιχείριση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1980, επί υπουργίας Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος του αρχιτέκτονα-πολεοδόμου Αντώνη Τρίτση), ο ρόλος του ΤΕΕ ήταν από παθητικός έως υποτονικός.
3. Μετά τον Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας στις δύο πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες (και ιδίως στη «χρυσή τριετία» 1955-1957, στην οποία διετέλεσε προϊστάμενος της Υπηρεσίας Μελετών του ο αρχιτέκτονας Άρης Κωνσταντινίδης), στην Ελλάδα η δημόσια δραστηριότητα στην παραγωγή οικιστικού έργου, που, εκτός των άλλων, θα μπορούσε να ελάττωνε πολύ την ασφυκτική πίεση των αυθαιρεσιών και των παραμορφώσεων της νόμιμης ή νομότυπης δόμησης, ήταν από μηδενική ως υποτυπώδης. Σε αντίθεση με τις πολύ εκτεταμένες οικιστικές πολιτικές «κοινωνικής στέγασης» (soziale Wohnung) σε χώρες της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης, με άξονα τους ΟΤΑ αλλά
με συμμετοχή ακόμη και μεγάλων επιχειρήσεων για στέγαση του προσωπικού
τους, στην Ελλάδα είχαμε απόλυτη κυριαρχία της αυτοστέγασης και κυρίως
της αντιπαροχής. Δύο εργαλεία παραγωγής στέγης που θεσπίστηκαν στη
δεκαετία του 1970 (ΔΕΠΟΣ και ΕΚΤΕΝΕΠΟΛ) εκφυλίστηκαν κυρίως σε
μηχανισμούς ειδικών επεμβάσεων σε ειδικές περιοχές (Θράκη, Καβάλα) για στέγαση αποκλειστικά και μόνον εισερχόμενων οικιστών. Φυσικά αυτό δεν είναι δημόσια οικιστική πολιτική. Στο πεδίο αυτό, της απόλυτης ανάθεσης του έργου της στέγασης στην αντιπαροχή και στην αυτοστέγαση, η στάση που επέδειξε το ΤΕΕ ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, τυπική «κριτική υποστήριξη του χάους». Αλλά συχνά ήταν ένθερμη συνηγορία υπέρ του χάους.
Ο λόγος και οι συμβουλές του ΤΕΕ στους τομείς της αρμοδιότητας του ώφειλαν να είναι κριτικά επιστημονικές, ρεαλιστικές και ορθολογικές. Μέσα σ΄ αυτές τις ποιότητες περιλαμβάνεται και το να υποδεικνύει, με ερευνητικά κριτικό τρόπο, τα βέλτιστα και τα ιδεώδη, οραματικές προτάσεις που ποτέ δεν θα πετύχουμε επακριβώς αλλά οφείλουμε να προσεγγίζουμε ολοένα και περισσότερο. Να ρίχνει στο τραπέζι της τεχνικής, κοινωνικής και πολιτικής διαβούλευσης «χειροπιαστές ουτοπίες» (Ernst Bloch), με την καλή έννοια της λέξης ουτοπία.
Δεν τα κατάφερε· απέτυχε στον «εκ φύσεως» προορισμό του, μολονότι «επέτυχε», ενδεχομένως, σε «παρά φύσιν» δραστηριότητες. Εκτός αυτού, με εφαλτήρια τις κατά καιρούς Διοικούσες Επιτροπές του, κεντρικές και περιφερειακές, αναδείχτηκαν αρκετοί υπουργοί και όχι λίγοι βουλευτές και δήμαρχοι. Όλων των κομματικών αποχρώσεων.
 |
| Άρης Κωνσταντινίδης |
ΙΙΙ. Total system failure
Τούτο δείχνει, μεταξύ άλλων, ότι αυτό που μπορεί να περιγραφεί ως ολική συστημική αποτυχία και αδυναμία διαχείρισης στη διάσταση του χρόνου (μεσοπρόθεσμη κλίμακα = μεταπολεμική περίοδος, 1949 - 2018) δεν εντοπίζεται μόνον στην ελληνική
δημόσια διοίκηση με τη στενή έννοια και στους ΟΤΑ. Εμπεριέχει και αποτυχία -
στην πράξη - άλλων ελίτ οργανωμένων σε θεσμούς, πέραν της πολιτικής ελίτ. Και συγκεκριμένα, αποτυχία και ορισμένων ακαδημαϊκών ή γενικώς επιστημονικών ελίτ, με την ευρεία έννοια, οργανωμένων σε θεσμούς
συλλογικούς, μια περίπτωση των οποίων είναι οι μηχανικοί διπλωματούχοι ΑΕΙ του ΤΕΕ.
Και ακριβώς επειδή από την παραπάνω γνώμη προκύπτουν πολύ πικρά συμπεράσματα και μεγάλες μομφές, είναι απολύτως αναγκαία τέτοια εξειδικευμένα αποδεικτικά - ή έστω ενδεικτικά - στοιχεία από την εμπειρία και την μεταπολιτευτική ιστορία των θεσμών αυτών, για να είναι γνώμη μετά λόγου γνώσεως και μην ακούγεται σαν λαϊκίστικη δημαγωγία.
Θα μπορούσε κανείς να διερευνήσει με ανάλογους τρόπους τα πεπραγμένα άλλων θεσμών ενεργών στη δημόσια σφαίρα και στα πεδία της διαμόρφωσης επαγγελματικών δεοντολογιών, της συμβουλευτικής, της διαβούλευσης και της λήψης αποφάσεων, με εξίσου μεγάλη επίδραση στη διαχείριση θεμάτων δημόσιου ενδιαφέροντος· όπως π.χ. φορέων του σώματος των δικαστών και εισαγγελέων, των Δικηγορικών Συλλόγων (οι οποίοι είναι ΝΠΔΔ ακριβώς όπως το ΤΕΕ), του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου (επίσης ΝΠΔΔ, στο οποίο συμμετέχουν και οι διπλωματούχοι Δασολόγοι), του Πανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου (ΝΠΔΔ σωματειακού χαρακτήρα βάσει του Ν. 4512/18) κ.ο.κ. Αλλά είναι καλύτερα αυτό να το κάνουν οι συμμετέχοντες και γνώστες εκ των έσω του κάθε θεσμού.
Το σώμα των διπλωματούχων μηχανικών είναι, κατά κάποιο τρόπο, ένα είδος επιστημονικής «ελίτ», με την ευρεία σημασία του όρου «ελίτ»· πάντως, υπάρχουν μέλη του - είτε αυτά είναι μισθωτοί του δημόσιου ή του ιδιωτικού τομέα, είτε είναι αυτοαπασχολούμενοι, είτε είναι ελευθεροεπαγγελματίες και επιχειρηματίες που απασχολούν εργαζόμενους, είτε άλλο τι - τα οποία, ως άτομα, είναι εξαιρετικοί επιστήμονες, και επίσης διακρίνονται ως προς τις αρετές του πολίτη. Αυτό το αποδεικνύουν συχνά με την εργασία τους σε χώρες του εξωτερικού, όπως και άλλοι Έλληνες επιστήμονες. Όμως, είναι διαφορετικό πράγμα η ποιότητα, ή επιτυχία ή αποτυχία ενός θεσμικά οργανωμένου συνόλου, μιας ευρείας επιστημονικής ελίτ συγκροτημένης σε θεσμό μιας κοινωνίας ή ενός κράτους, και διαφορετικό πράγμα οι ποικίλες και διαφορετικές ποιότητες των ατόμων που συμμετέχουν στους κόλπους του.
Ένα τέτοιο σύνολο είναι κάτι πολύ διαφορετικό από το απλό άθροισμα των μελών του· έχει διαφορετικές ιδιότητες και έχει «ισχύ» πολύ μεγαλύτερη από του αθροίσματος των μελών. Είναι ένα σύστημα* που περιλαμβάνει όχι μόνον τα μέλη του, αλλά επίσης τις σχέσεις και αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών, τις ιεραρχήσεις αυτών των μελών σε «μικρά», «μεσαία» και «μεγάλα», σε «ισχυρά» και σε «αδύναμα». Παίζει επίσης ρόλο το τί συμβαίνει στα λίγο-πολύ ανοικτά και λίγο-πολύ κλειστά σύνορα του συστήματος με την πραγματικότητα που υπάρχει «έξω από αυτό»: Με ποιούς τρόπους το σύστημα ως όλον «περιχαρακώνεται» και ταυτόχρονα έρχεται σε επαφή με αυτόν τον πολύ πιο πολύπλοκο «εξωτερικό κόσμο» (δηλαδή με το θεσμικό, το κοινωνικό και το φυσικό περιβάλλον του), πώς προσαρμόζεται σ΄αυτό το περιβάλλον του και πώς αλληλεπιδρά με αυτό, είτε το σύστημα ως όλον, είτε μέρος από τα μέλη του.
Θα μπορούσε κανείς να διερευνήσει με ανάλογους τρόπους τα πεπραγμένα άλλων θεσμών ενεργών στη δημόσια σφαίρα και στα πεδία της διαμόρφωσης επαγγελματικών δεοντολογιών, της συμβουλευτικής, της διαβούλευσης και της λήψης αποφάσεων, με εξίσου μεγάλη επίδραση στη διαχείριση θεμάτων δημόσιου ενδιαφέροντος· όπως π.χ. φορέων του σώματος των δικαστών και εισαγγελέων, των Δικηγορικών Συλλόγων (οι οποίοι είναι ΝΠΔΔ ακριβώς όπως το ΤΕΕ), του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου (επίσης ΝΠΔΔ, στο οποίο συμμετέχουν και οι διπλωματούχοι Δασολόγοι), του Πανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου (ΝΠΔΔ σωματειακού χαρακτήρα βάσει του Ν. 4512/18) κ.ο.κ. Αλλά είναι καλύτερα αυτό να το κάνουν οι συμμετέχοντες και γνώστες εκ των έσω του κάθε θεσμού.
Το σώμα των διπλωματούχων μηχανικών είναι, κατά κάποιο τρόπο, ένα είδος επιστημονικής «ελίτ», με την ευρεία σημασία του όρου «ελίτ»· πάντως, υπάρχουν μέλη του - είτε αυτά είναι μισθωτοί του δημόσιου ή του ιδιωτικού τομέα, είτε είναι αυτοαπασχολούμενοι, είτε είναι ελευθεροεπαγγελματίες και επιχειρηματίες που απασχολούν εργαζόμενους, είτε άλλο τι - τα οποία, ως άτομα, είναι εξαιρετικοί επιστήμονες, και επίσης διακρίνονται ως προς τις αρετές του πολίτη. Αυτό το αποδεικνύουν συχνά με την εργασία τους σε χώρες του εξωτερικού, όπως και άλλοι Έλληνες επιστήμονες. Όμως, είναι διαφορετικό πράγμα η ποιότητα, ή επιτυχία ή αποτυχία ενός θεσμικά οργανωμένου συνόλου, μιας ευρείας επιστημονικής ελίτ συγκροτημένης σε θεσμό μιας κοινωνίας ή ενός κράτους, και διαφορετικό πράγμα οι ποικίλες και διαφορετικές ποιότητες των ατόμων που συμμετέχουν στους κόλπους του.
Ένα τέτοιο σύνολο είναι κάτι πολύ διαφορετικό από το απλό άθροισμα των μελών του· έχει διαφορετικές ιδιότητες και έχει «ισχύ» πολύ μεγαλύτερη από του αθροίσματος των μελών. Είναι ένα σύστημα* που περιλαμβάνει όχι μόνον τα μέλη του, αλλά επίσης τις σχέσεις και αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών, τις ιεραρχήσεις αυτών των μελών σε «μικρά», «μεσαία» και «μεγάλα», σε «ισχυρά» και σε «αδύναμα». Παίζει επίσης ρόλο το τί συμβαίνει στα λίγο-πολύ ανοικτά και λίγο-πολύ κλειστά σύνορα του συστήματος με την πραγματικότητα που υπάρχει «έξω από αυτό»: Με ποιούς τρόπους το σύστημα ως όλον «περιχαρακώνεται» και ταυτόχρονα έρχεται σε επαφή με αυτόν τον πολύ πιο πολύπλοκο «εξωτερικό κόσμο» (δηλαδή με το θεσμικό, το κοινωνικό και το φυσικό περιβάλλον του), πώς προσαρμόζεται σ΄αυτό το περιβάλλον του και πώς αλληλεπιδρά με αυτό, είτε το σύστημα ως όλον, είτε μέρος από τα μέλη του.
Είναι γεγονός ότι στην ελληνική κοινωνία πολλοί συνήθεις πολίτες δεν μπορούν (γιατί έτσι διδάχτηκαν, έμαθαν και συνήθισαν, μερικοί μάλιστα νομίζοντας και ότι έτσι τους συμφέρει) και πάρα πολλοί στο ελληνικό πολιτικό προσωπικό, στα ΜΜΕ και αλλού όπου συγκεντρώνεται ισχύς και εξουσία δεν θέλουν (γιατί έτσι τους συμφέρει) να ερμηνεύσουν τα πράγματα και με τέτοιο τρόπο. Δηλαδή να σκεφτούν τι σημαίνει δυσλειτουργία ενός συστήματος και τι σημαίνει κακο-οργάνωσή του, συνεπώς να λάβουν υπόψη και το ενδεχόμενο συστημικών αποτυχιών. Αυτό το γεγονός οδηγεί μονόπλευρα σε φωνές για ατομικές ευθύνες και σε επικλήσεις για «τους ηγέτες», ή συνηθέστερα «τον ηγέτη», που μας λείπει. Αν δεν έλειπε, ισχυρίζονται, θα έλειπαν και οι αποτυχίες.
Δυστυχώς, αυτή η μονόπλευρη λογική επικεντρώνει την επίθεσή της στα πρόσωπα, στις εκάστοτε κυβερνήσεις, στα κόμματα που δεν μας αρέσουν· στην πραγματικότητα, μας λέει πώς «αυτά πρέπει να αλλάξουν για να μείνουν όλα τα άλλα ίδια». Έτσι παρεμποδίζει κάθε πρακτική, ορθολογική συζήτηση για καλύτερη οργάνωση και καλύτερες λειτουργίες των συστημάτων, για υπέρβαση των αποτυχιών του κράτους και των αθάνατων νοοτροπιών που μας έφεραν εδώ που είμαστε. Αυτή «η ιδεολογικοποίηση της ενημέρωσης» και της δημόσιας συζήτησης, δηλαδή η τροφοδοσία της κοινής γνώμης με ψευδή συνείδηση, είναι ο ευθύς δρόμος που οδηγεί κατευθείαν σε νέες αποτυχίες.
Γιώργος Β. Ριτζούλης
* Αυτό το κεφάλαιο του «βιβλίου» της ανθρώπινης γνώσης, την Γενική Θεωρία των Συστημάτων με τα παράγωγά της, το «έγραψαν» - συχνότατα με διεπιστημονικές ή «ολιστικές» μεθόδους, μολονότι ως θεωρητικός κλάδος ανήκει στην επιστήμη των Μαθηματικών και συγγενεύει με την Μαθηματική Θεωρία των Συνόλων, την Τοπολογία και την Μαθηματική Λογική -
μελετητές από ποικίλους επιστημονικούς τομείς, όπως των Μαθηματικών,
της Βιολογίας, της Ιατρικής, της Μηχανικής, της Ψυχολογίας, της
Κοινωνιολογικής Ανάλυσης, της Κυβερνητικής, της Πολιτικής Επιστήμης
(ιδιαίτερα του μέρους της που αφορά τη λειτουργία του κράτους και της
Δημόσιας Διοίκησης).
Σημαντικά ονόματα είναι, μεταξύ άλλων, ο Ρωσο-Αμερικανός μαθηματικός και ψυχολόγος Ανατόλι Μπορίσοβιτς Ραποπόρτ, ο Αμερικανός κλασικός κοινωνιολόγος Talcott Parsons, o οποίος μαζί με τους Άγγλους κοινωνικούς ανθρωπολόγους A. R. Radcliffe-Brown και Edmund Leach θεμελίωσε την δομική-λειτουργιστική προσέγγιση (structural functionalism), ο Βρετανός πρωτοπόρος της Κυβερνητικής και ψυχίατρος William Ross Ashby, ο Αυστρο-Αμερικανός βιολόγος Karl Ludwig von Bertalanffy, οι Αμερικανοί βιολόγοι των οικοσυστημάτων Howard T. Odum και Eugene Odum, ο Αυστριακός φυσικός Fritjof Capra, η Αμερικανίδα ιστορικός των επιστημών Debora Hammond, ο Ρωσο-Βέλγος φυσικοχημικός και νομπελίστας Ιλία Ρομάνοβιτς Πριγκόγκιν, ο Άγγλος ανθρωπολόγος, κοινωνιολόγος, ψυχολόγος και πρωτοπόρος της Κυβερνητικής Gregory Bateson, η Αμερικανίδα ανθρωπολόγος Margaret Mead (σύζυγος του Bateson), με πολύ ιδιαίτερο τρόπο o Ελβετός ψυχολόγος, φυσικός, ερευνητής της Παιδαγωγικής και ιδίως της διαδικασίας μάθησης και της γνωστικής ανάπτυξης του ανθρώπου Jean Piaget και ο Γάλλος (με οικογενειακή καταγωγή Θεσσαλονικιώτικη-εβραϊακή) κοινωνιολόγος και φιλόσοφος Edgar Morin.
Επίσης αξίζει να αναφερθούν o Σουηδός ηλεκτρονικός μηχανικός Harry Nyquist και ο Αμερικανός μηχανικός Hendrik Wade Bode με τις κλασικές μελέτες τους για το ρόλο της θετικής και αρνητικής ανάδρασης (positive / negative feedback) στην αυτορρύθμιση και σταθερότητα των ηλεκτρονικών, μηχανικών και άλλων συστημάτων, η Ελληνίδα Κάτια Συκαρά, καθηγήτρια Ρομποτικής και Τεχνητής Νοημοσύνης στο Πανεπιστήμιο Carnegie Mellon (Πίτσμπουργκ, Πενσυλβανία), ο Γερμανός κοινωνιολόγος Niklas Luhmann, o Αυστρο-Αμερικανός αρχιτέκτονας, περιβαλλοντολόγος και μελετητής της επιστήμης των υπολογιστών και των δικτύων Christopher W. Alexander, o Έλληνας αρχιτέκτονας και ιστορικός της Αρχιτεκτονικής Αλέξανδρος Τζώνης.
Από δικούς τους παράπλευρους και ξεχωριστούς δρόμους συνέβαλαν παλαιότερα ο Ελβετός γλωσσολόγος Ferdinand de Saussure, μεταγενέστερα οι Γάλλοι «στρουκτουραλιστές» εθνολόγοι και κοινωνικοί ανθρωπολόγοι Claude Lévi-Strauss και Maurice Godelier καθώς επίσης ο κοινωνιολόγος, θεολόγος και συγκριτικός φιλόλογος Georges Dumézil και ο φιλόσοφος Louis Althusser. Αξίζει να αναφερθούν οι θεμελιωτές της θεωρητικής «υπόθεσης της Γαίας», δηλαδή της μελέτης του πλανήτη μας ως συνεργικού, αυτορρυθμιζόμενου, εξαιρετικά πολύπλοκου συστήματος (η Αμερικανίδα βιολόγος με επίκεντρο τη μικροβιολογία Lynn Margulis και ο Άγγλος περιβαλλοντολόγος James Lovelock).
Φυσικά, πρώτος και πρωτοπόρος μεταξύ ίσων είναι αναμφισβήτητα ο Αμερικανός μαθηματικός, μηχανικός, ηλεκτρονικός και θεμελιωτής της Κυβερνητικής Norbert Wiener.
Υπάρχουν βέβαια και πολλοί άλλοι με σημαντικές συμβολές, σε ποικίλους επιστημονικούς τομείς.
Σημαντικά ονόματα είναι, μεταξύ άλλων, ο Ρωσο-Αμερικανός μαθηματικός και ψυχολόγος Ανατόλι Μπορίσοβιτς Ραποπόρτ, ο Αμερικανός κλασικός κοινωνιολόγος Talcott Parsons, o οποίος μαζί με τους Άγγλους κοινωνικούς ανθρωπολόγους A. R. Radcliffe-Brown και Edmund Leach θεμελίωσε την δομική-λειτουργιστική προσέγγιση (structural functionalism), ο Βρετανός πρωτοπόρος της Κυβερνητικής και ψυχίατρος William Ross Ashby, ο Αυστρο-Αμερικανός βιολόγος Karl Ludwig von Bertalanffy, οι Αμερικανοί βιολόγοι των οικοσυστημάτων Howard T. Odum και Eugene Odum, ο Αυστριακός φυσικός Fritjof Capra, η Αμερικανίδα ιστορικός των επιστημών Debora Hammond, ο Ρωσο-Βέλγος φυσικοχημικός και νομπελίστας Ιλία Ρομάνοβιτς Πριγκόγκιν, ο Άγγλος ανθρωπολόγος, κοινωνιολόγος, ψυχολόγος και πρωτοπόρος της Κυβερνητικής Gregory Bateson, η Αμερικανίδα ανθρωπολόγος Margaret Mead (σύζυγος του Bateson), με πολύ ιδιαίτερο τρόπο o Ελβετός ψυχολόγος, φυσικός, ερευνητής της Παιδαγωγικής και ιδίως της διαδικασίας μάθησης και της γνωστικής ανάπτυξης του ανθρώπου Jean Piaget και ο Γάλλος (με οικογενειακή καταγωγή Θεσσαλονικιώτικη-εβραϊακή) κοινωνιολόγος και φιλόσοφος Edgar Morin.
Επίσης αξίζει να αναφερθούν o Σουηδός ηλεκτρονικός μηχανικός Harry Nyquist και ο Αμερικανός μηχανικός Hendrik Wade Bode με τις κλασικές μελέτες τους για το ρόλο της θετικής και αρνητικής ανάδρασης (positive / negative feedback) στην αυτορρύθμιση και σταθερότητα των ηλεκτρονικών, μηχανικών και άλλων συστημάτων, η Ελληνίδα Κάτια Συκαρά, καθηγήτρια Ρομποτικής και Τεχνητής Νοημοσύνης στο Πανεπιστήμιο Carnegie Mellon (Πίτσμπουργκ, Πενσυλβανία), ο Γερμανός κοινωνιολόγος Niklas Luhmann, o Αυστρο-Αμερικανός αρχιτέκτονας, περιβαλλοντολόγος και μελετητής της επιστήμης των υπολογιστών και των δικτύων Christopher W. Alexander, o Έλληνας αρχιτέκτονας και ιστορικός της Αρχιτεκτονικής Αλέξανδρος Τζώνης.
 |
| Norbert Wiener |
Φυσικά, πρώτος και πρωτοπόρος μεταξύ ίσων είναι αναμφισβήτητα ο Αμερικανός μαθηματικός, μηχανικός, ηλεκτρονικός και θεμελιωτής της Κυβερνητικής Norbert Wiener.
Υπάρχουν βέβαια και πολλοί άλλοι με σημαντικές συμβολές, σε ποικίλους επιστημονικούς τομείς.
Κραυγή αγωνίας από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις (Εφημερίδα των Συντακτών)
Τεράστια και η οικολογική καταστροφή στην Αττική (Εφημερίδα των Συντακτών)
Επιτακτική η προσαρμογή δασικής και πολιτικής προστασίας στα νέα δεδομένα της κλιματικής αλλαγής (εφημερίδα Η Αυγή)
Επιτακτική η προσαρμογή δασικής και πολιτικής προστασίας στα νέα δεδομένα της κλιματικής αλλαγής (εφημερίδα Η Αυγή)
Είναι
ένας γρήγορος και εν θερμώ απολογισμός «της φονικότερης πυρκαγιάς που
έχει συμβεί στην ιστορία της Ελλάδας, με συνέπεια τον θάνατο δεκάδων
ανθρώπων σε πυκνοκατοικημένη παραθεριστική περιοχή», με συγκεκριμένα
στοιχεία και με προτάσεις άλλης πολιτικής. Οι οργανώσεις διαπιστώνουν
«απόλυτη ανεπάρκεια και αναποτελεσματικότητα του σημερινού συστήματος
δασοπροστασίας. Τονίζουν επίσης ότι «η προσαρμογή δασικής και πολιτικής προστασίας στα νέα δεδομένα της κλιματικής αλλαγής είναι επιτακτική ανάγκη», όμως «η
κλιματική αλλαγή δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δικαιολογία για
αποφυγή των τεράστιων πολιτικών ευθυνών για έγκαιρη και αποτελεσματική
δασική διαχείριση, πολεοδομικό σχεδιασμό και οργάνωση της πολιτικής
προστασίας με βλέμμα στραμμένο στην προστασία ανθρώπων και φύσης» (βλ. και CNN Greece) και ζητούν παραδειγματική απόδοση ευθυνών για την τραγωδία.
Χαρακτηριστικό
για την καταστροφική χειραγώγηση και εργαλειακή χρήση των τραγικών
γεγονότων από τα ελληνικά Μέσα Ενημέρωσης, είναι το γεγονός ότι οι
περισσότερες εφημερίδες, τηλεοπτικοί σταθμοί και άλλα ΜΜΕ αποσιώπησαν (ή
σχεδόν αποσιώπησαν) την κοινή ανακοίνωση. Εξαίρεση αποτελεί η Εφημερίδα των Συντακτών, η οποία την δημοσίευσε στην αρμόζουσα πρωτοσέλιδη θέση και της έδωσε το βάρος που της πρέπει.
Δημήτρης Γαλάνης: Το κλίμα αλλάζει και σκοτώνει (in.gr, 3.8.2018).
Άρθρο που μιλά για το πιο σημαντικό από τα ουσιώδη ζητήματα που τίθενται επιτακτικά ενώπιόν μας. Ζήτημα τοπικό και οικουμενικό, που θα το βρίσκουμε διαρκώς μπροστά μας, αύριο και μεθαύριο. Ολοένα και πιο έντονα.
Γιόχαν
Γκέοργκ Γκόλνταμερ (καθηγητής «Οικολογίας των Πυρκαγιών» στο Ινστιτούτο
Μαξ Πλανκ του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ και επικεφαλής του
«Παγκόσμιου Κέντρου Παρακολούθησης Πυρκαγιών» (Global Fire Monitoring
Center - GFMC) του ΟΗΕ: «Η κλιματική αλλαγή πρέπει να γίνει μεγάλο πολιτικό θέμα» (συνέντευξη στο ΑΠΕ-ΜΠΕ)Η αλλαγή χρήσης γης, φονική πυρκαγιά και η καταστροφή στο Μάτι
Δυσλειτουργίες της δημοκρατίας και των θεσμών του κράτους, στην «ειδική περίπτωση» Ελλάδα και αλλού στη Δύση
Χρίστος Αλεξόπουλος: Ιδεολογικοποίηση της ενημέρωσης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου