Τίμοθυ Σνάιντερ: Εμείς οι δυό ενάντια στον κόσμο όλο - Τι κοινό έχουν η Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν και οι ΗΠΑ του Ντόναλντ Τραμπ

Το άρθρο είναι απόσπασμα από το On Freedom, το πιο πρόσφατο βιβλίο του συγγραφέα. Μεταφράστηκε στα ελληνικά από τη γερμανική απόδοση (Timothy Snyder, Über Freiheit, μτφ. Andreas Wirthensohn, C.H. Beck Verlag, 2024), η οποία αναδημοσιεύτηκε στο περιοδικό © Blätter für deutsche und internationale Politik: Timothy Snyder: «Wir gegen die Welt - Was Putins Russland und die USA Donald Trumps gemeinsam haben», τεύχος 11/2024

 

Στο βιβλίο On Freedom, ο ιστορικός ο οποίος πολεμά ακούραστα εναντίον του Πούτιν και του Τραμπ, μας εξηγεί τι σημαίνει ελευθερία, πώς συχνά παρερμηνεύεται και γιατί είναι η μόνη μας ευκαιρία να επιβιώσουμε.

Στο βιβλίο αυτό γράφει για τον καθημερινό ρατσισμό, για το πνίξιμο της σκέψης μας μέσα στην πλημμύρα που προκαλούν τα λεγόμενα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, για τους ψηφιακούς ολιγάρχες της Silicon Valley, για την επιθετική κοινωνική ανισότητα, για την τερατωδώς στρεβλή οικονομική ανάπτυξη επί μισόν αιώνα που πήγε χαμένος. Το βιβλίο του Σνάιντερ είναι πρόσκληση για αφύπνιση, ώστε να πάρουμε επιτέλους το μέλλον στα χέρια μας, να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας ενάντια στο κύμα ανελευθερίας που μας έχει κατακλύσει (από την παρουσίαση του βιβλίου εκ μέρους της C.H. Beck Verlag).

 

Η προσπάθεια για να ορίσουμε τι είναι ελευθερία αρχίζει με τη προστασία αυτής της λέξης από την υπερβολική χρήση και την κατάχρηση. Φοβάμαι ότι στην χώρα μου, στις Ηνωμένες Πολιτείες, μιλάμε για ελευθερία χωρίς πραγματικά να σκεφτόμαστε τι σημαίνει. Όταν οι Αμερικανοί την σκέφτονται, συχνά ο νους τους πάει στην απουσία κάποιου πράγματος: Απουσία κατοχής, καταπίεσης, μέχρι και απουσία κυβέρνησης. Πιστεύουμε ότι ένα άτομο είναι ελεύθερο, όταν η κυβέρνηση δεν μπαίνει εμπόδιο στον δρόμο του. Η αρνητική ελευθερία είναι η στερεοτυπική μας αντίληψη. Φυσικά, είναι δελεαστικό να βλέπουμε την ελευθερία ως «εμείς ενάντια στον κόσμο», όπως μας επιτρέπει η αρνητική έννοια της ελευθερίας. Εάν το μόνο πρόβλημα είναι τα εξωτερικά εμπόδια ή οι φραγμοί, τότε, υποθέτουμε, δεν πρέπει να υπάρχει τίποτα κακό σ’ εμάς τους ίδιους. Αυτό μας κάνει να νιώθουμε καλά. Πιστεύουμε ότι θα ήμασταν ελεύθεροι εάν δεν υπήρχε ο κόσμος εκεί έξω, που παίζει μαζί μας ένα ύπουλο παιχνίδι. Αρκεί όμως να εξαλειφθεί κάποιο πράγμα εκεί στον κόσμο έξω, για να γίνουμε ελεύθεροι; Δεν είναι, αν μη τι άλλο, εξίσου σημαντικό το να προσθέτουμε νέα πράγματα στα υπάρχοντα; Πράγμα που σημαίνει πως αν θέλουμε να είμαστε πραγματικά ελεύθεροι, πρέπει να κάνουμε και κάτι θετικό και όχι απλώς να αρνούμαστε. Αντίθετα, εάν σκεφτόμαστε ότι η ελευθερία είναι απλώς κάτι αρνητικό, μια απουσία αυτού ή του άλλου πράγματος, τότε πιστεύουμε ότι το μόνο που πρέπει να κάνουμε για να την αποκτήσουμε, είναι το να αφαιρέσουμε κάποιο εμπόδιο. Σ’ αυτόν τον τρόπο σκέψης, η ελευθερία είναι η φυσιολογική κατάσταση του σύμπαντος, στην οποία μας φέρνει κάποιου είδους ανώτερη δύναμη εάν εμείς της ανοίξουμε τον δρόμο. Αυτό είναι ανοησία.

Οι Αμερικανοί διδάσκονται ότι η ελευθερία μας είναι δεδομένη, την οφείλουμε στους πατέρες-ιδρυτές των ΗΠΑ, στον εθνικό χαρακτήρα μας ή στην καπιταλιστική μας οικονομία. Τίποτε από αυτά δεν είναι αλήθεια. Η ελευθερία δεν μπορεί να δοθεί. Δεν είναι κληρονομιά. Αποκαλούμε την Αμερική «ελεύθερη χώρα», όμως καμία χώρα δεν είναι ελεύθερη. H ποιήτρια και αντικαθεστωτική  από την Ερυθραία Yirgalem Fisseha Mebrahtu μίλησε κάποτε για τις διαφορετικές ρητορικές των καταπιεστών και των καταπιεσμένων και έκανε την εξής παρατήρηση: «Εσείς μιλάτε για την χώρα, εμείς μιλάμε για τους ανθρώπους». Ελεύθεροι μπορούν να είναι μόνον οι άνθρωποι. Εάν πιστεύουμε ότι κάτι άλλο μας κάνει να είμαστε ελεύθεροι, τότε ποτέ δεν θα μάθουμε τι πρέπει να κάνουμε εμείς. Από τη στιγμή που πιστέψουμε ότι η ελευθερία είναι απλά δεδομένη, ένα πράγμα που δίνεται, η ελευθερία έχει ήδη φύγει μακριά.
Σ’ εμάς τους Αμερικανούς αρέσει να πιστεύουμε ότι για να έχουμε ελευθερία, το ζήτημα είναι απλά και μόνον να απαλλαγούμε από κάποια πράγματα, και ότι ο καπιταλισμός κάνει αυτή τη δουλειά για δικό μας λογαριασμό. Όμως το να πιστεύεις σε αυτήν ή σε οποιαδήποτε άλλη εξωτερική πηγή ελευθερίας είναι παγίδα. Όταν συνδέουμε την ελευθερία με εξωτερικούς παράγοντες και κάποιος μας λέει ότι ο κόσμος εκεί έξω έχει γίνει τώρα απειλή για μας, τότε θυσιάζουμε την ελευθερία για την ασφάλεια. Αυτό είναι λάθος μοιραίο. Γιατί η ελευθερία και η ασφάλεια πάνε χέρι-χέρι. Το Προοίμιο του Αμερικανικού Συντάγματος δηλώνει ότι εκτός από την «ευημερία του συνόλου» [general welfare, Article I, Section 8, Clause 1 στο Σύνταγμα των ΗΠΑ] και την «υπεράσπιση της χώρας», πρέπει επίσης να επιδιώκουμε την «ευτυχία της ελευθερίας». Πρέπει να έχουμε και ελευθερία και ασφάλεια.

H Yirgalem Fisseha Mebrahtu (© PEN International)

Όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, ο Πρόεδρος Βολόντιμιρ Ζελένσκυ δεν είπε στον λαό του ότι έπρεπε να παραχωρήσει την ελευθερία του για να πάρει ως αντάλλαγμα ασφάλεια. Είπε στον κόσμο ότι ο ίδιος θα έμενε στη χώρα. Μετά την επίσκεψή μου στο Jahidne, μίλησα μαζί του στο γραφείο του στο Κίεβο, πίσω από πολλούς σάκους άμμου. Περιέγραψε την απελευθέρωση των εδαφών
[που είχε καταλάβει αρχικά ο ρωσικός στρατός] ως ευκαιρία για την αποκατάσταση τόσο της ασφάλειας όσο και της ελευθερίας. Είπε ότι «η απώλεια της ελευθερίας είναι ανασφάλεια» και ότι «η ανασφάλεια είναι απώλεια της ελευθερίας». 

Η μεγάλη ανασφάλεια: Μια παιδική ηλικία εν μέσω Ψυχρού Πολέμου
Τα χρόνια της παιδικής μου ηλικίας εν μέσω Ψυχρού Πολέμου ήταν χρόνια ανασφάλειας. Τότε, η Σοβιετική Ένωση μας φαινόταν διαρκώς σαν να βρίσκεται πολύ κοντά μας, σε απόσταση μόλις λίγων λεπτών πτήσης ενός διηπειρωτικού βαλλιστικού πυραύλου. Το Reader's Digest είχε πολλά άρθρα σχετικά με τα σοβιετικά και αμερικανικά πυρηνικά οπλοστάσια. Το εμμονικό ενδιαφέρον για την καταστροφική ισχύ των υπερδυνάμεων ήταν ένας τρόπος για να αγνοούμε τους ανθρώπους που υπέφεραν άμεσα από τον Ψυχρό Πόλεμο, όπως οι Λατινοαμερικανοί, στους οποίους εμείς οι Αμερικανοί κάναμε επανειλημμένα στρατιωτικές εισβολές, και οι Ανατολικοευρωπαίοι, στους οποίους εισέβαλαν επανειλημμένα οι Σοβιετικοί. Στην δεκαετία του 1980, όταν στις Ηνωμένες Πολιτείες επιβραδύνθηκε η κοινωνική κινητικότητα, γινόταν ολοένα και πιο ανοιχτά συζήτηση για μια πυρηνική αντιπαράθεση. Το 1984 με κάλεσαν στο τηλέφωνο, στο σταθερό φυσικά, για να απαντήσω σε μια δημοσκόπηση. Ο δημοσκόπος μου έκανε δύο ερωτήσεις. Ήταν οι εξής: «Είναι ασφαλές να δουλεύεις σε σούπερ μάρκετ;» η μία. «Φοβάσαι τον πυρηνικό πόλεμο;» η άλλη Δεν βρήκα τίποτα το περίεργο σε αυτό. Οι αμερικανικοί πυρηνικοί πύραυλοι ονομάζονταν «Minutemen», όπως ονομάζονταν οι πολιτοφυλακές του Επαναστατικού Πολέμου [της απελευθέρωσης των ΗΠΑ στον 18ο Αιώνα].
Στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, το φάσμα μιας πυρηνικής σύγκρουσης μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης ήταν, λοιπόν, μέρος της καθημερινής ζωής. Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν μια ηθική πρόκληση. Ο αντικομμουνισμός είχε οδηγήσει στις συκοφαντικές εκρήξεις του Μακαρθισμού. Έγινε επίσης δικαιολογία για την υποστήριξη ακροδεξιών δικτατόρων, για την εισβολή σε χώρες της Καραϊβικής και της Λατινικής Αμερικής και για την ανατροπή δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνώντων. Μεγάλωσα υπό την κυριαρχία αυτού του τρόπου σκέψης. Από την άλλη πλευρά, η πρόκληση ενώπιον της οποίας η Σοβιετική Ένωση έθετε τις Ηνωμένες Πολιτείες, τις ανάγκασε να αναπτύξουν και μια σειρά από τα δυνατά σημεία τους. Είχε ως αποτέλεσμα την πτήση στο φεγγάρι το 1969 και σημαντικά παράπλευρα τεχνολογικά επιτεύγματα. Ενθάρρυνε τους Αμερικανούς να ασχοληθούν με τον ευρωπαϊκό και με τον ρωσικό πολιτισμό και οδήγησε σε κρατικές επενδύσεις σε πανεπιστήμια, ακόμη και στους τομείς των γλωσσών και των ανθρωπιστικών επιστημών. Στη δεκαετία του 1970 τα αμερικανικά πανεπιστήμια διοργάνωναν σεμινάρια για την Ρωσία και για την Σοβιετική Ένωση (αν και σπάνια για την Ανατολική Ευρώπη και σχεδόν ποτέ για την Ουκρανία). Η αμερικανική πρωτοποριακή εικαστική τέχνη, μουσική και λογοτεχνία διαδόθηκαν στο εξωτερικό για να δείξουν ότι η δημοκρατία μπορεί να είναι μοντέρνα και ζωντανή. Η διαρκής υπενθύμιση εκ μέρους των Σοβιετικών για το πόσο μεγάλη ήταν η κοινωνική ανισότητα στις ΗΠΑ, ενίσχυσε το αμερικανικό κράτος πρόνοιας και βοήθησε το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα.
Όσο λοιπόν ο μαρξισμός αντιπροσώπευε μια εναλλακτική λύση, οι Αμερικανοί προσπαθούσαν να δικαιολογήσουν το δικό τους σύστημα με τη βοήθεια ιδεών και να το προστατεύσουν λαμβάνοντας δομικά μέτρα. Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ο φόβος των Αμερικανών έδωσε τη θέση του σε μια παράδοξη ευφορία. Οι Αμερικανοί δεν περίμεναν να συμβεί η επανάσταση και κατάρρευση που συνέβη. Και όμως, πολλοί μιλούσαν τώρα γεμάτοι σιγουριά γι΄ αυτό που, όπως εκείνοι υπέθεταν, θα ακολουθούσε αναπόφευκτα: Για μια διαρκή καπιταλιστική κατάσταση ισορροπίας, η οποία θα έφερνε μαζί της την δημοκρατία και την ελευθερία. Για να είμαστε δίκαιοι, πρέπει να πούμε ότι ήδη τότε, οι καλύτεροι οικονομολόγοι ανησυχούσαν για θέματα δομικά. Όμως τον τόνο τον έδινε η αρνητική ελευθερία: Αφού απομακρύνθηκαν τα εμπόδια της σοβιετικής σχεδιασμένης οικονομίας και της κρατικής ιδιοκτησίας, μόνον καλό θα μπορούσε να ακολουθήσει, ισχυρίζονταν. 

Μετά το 1989: Ένας ντετερμινισμός αντικατέστησε τον άλλο
Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ έμοιαζε με λαβή τζούντο που έστρεψε τις Ηνωμένες Πολιτείες εναντίον του εαυτού τους. Από ισχυρισμούς δημιουργήθηκαν αλήθειες: Ο καπιταλισμός θα αντικαταστήσει τον κομμουνισμό και θα φέρει στον κόσμο την δημοκρατία. Καθώς μια αρνητική αντίληψη της ελευθερίας έγινε κοινή λογική στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένας ντετερμινισμός αντικατέστησε έναν άλλο: Αφού η απουσία ιδιωτικής ιδιοκτησίας δεν είχε φέρει ελευθερία, η παρουσία της ιδιωτικής ιδιοκτησίας σίγουρα θα έφερνε. Δεδομένου ότι οι σιδερένιοι νόμοι της ιστορίας θα απελευθέρωναν τους πάντες, δεν υπήρχε ανάγκη να γνωρίζουμε το παρελθόν. Ακόμη και τις λεπτομέρειες του κομμουνισμού και του φασισμού, των δύο μεγάλων πολιτικών εναλλακτικών του 20ου αιώνα, θα μπορούσαμε τώρα να τις ξεχάσουμε χωρίς κανέναν φόβο. Και όμως, για ό,τι αφορά την ελευθερία, το ζητούμενο είναι ποια μέλλοντα είναι πιθανά, και κάθε πιθανό μέλλον ακολουθεί τη γραμμή ενός παρελθόντος που υπήρξε πραγματικά. Όμως, πώς μπορούμε να τραβήξουμε αυτές τις γραμμές χωρίς αγνοώντας την ιστορία;
Μετά, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, συνέβησαν απροσδόκητα πράγματα: Βίαιες φυλετικές ταραχές στο Λος Άντζελες, για τις οποίες διάβασα σε Πολωνικές εφημερίδες ως φοιτητής ιστορίας, ενώ μάθαινα τη γλώσσα στις ακτές της Βαλτικής. Την πρώτη αναγγελία της υποψηφιότητας του δισεκατομμυριούχου Ρος Περό για το προεδρικό αξίωμα των ΗΠΑ την είδα σε μια εκλογική κάρτα του BBC, ευρισκόμενος σε μια δημόσια αίθουσα της Οξφόρδης. Ο πόλεμοι της Γιουγκοσλαβίας οδήγησαν ανθρώπους να καταφύγουν ως πρόσφυγες στη Βιέννη και εκεί έγινα φίλος με μερικούς από αυτούς. Αλλά σ΄ αυτό το κλίμα, κάθε κρίση έμοιαζε να είναι κάτι το ιδιαίτερο και κάθε πρόκληση φαινόταν σαν κάτι τεχνικό. Η ιστορία δεν ήταν κάτι που έπρεπε να μάθουμε, αλλά κάτι στο οποίο έπρεπε να αποδοθούν ευθύνες. Η ιστορία ήταν υπό κατηγορία. Οι εθνοκαθάρσεις στα Βαλκάνια ήταν, υποτίθεται, αποτέλεσμα «αρχαίου μίσους». Αντίθετα, η Αμερική έπρεπε σώνει και καλά να είναι το διαχρονικό πρότυπο για την ελευθερία. Όταν η ελευθερία έχει μόνο αρνητική χροιά, η πολιτική γίνεται μια πρακτική δουλειά για να καθαρίσει τα σκουπίδια του παρελθόντος. Στην αργκό των δεκαετιών του 1980 και του 1990 αυτό ονομαζόταν «απορρύθμιση», «ιδιωτικοποίηση», «μεταρρύθμιση του κοινωνικού κράτους». Προσδοκούσαν ότι τις υπόλοιπες δουλειές θα τις έκανε η οικονομία ή η φύση.  Αυτή η αντίληψη της ελευθερίας ως αρνητικού πράγματος, είχε ως αποτέλεσμα οι Αμερικανοί να δίνουν κακές συμβουλές στους Ανατολικοευρωπαίους: Ιδιωτικοποιήστε το συντομότερο δυνατόν. Να αντιλαμβάνεστε το κράτος πρόνοιας ως κομμουνιστική παραμόρφωση. Αγνοείστε τον πολιτισμό. Η ίδια η αντίληψη οδήγησε τις Ηνωμένες Πολιτείες στη δεκαετία του 1990 σε μερικά τρομακτικά μέτρα εσωτερικής πολιτικής, όπως το σύμπλοκο φυλακών βιομηχανικού τύπου και τα ευνοϊκά μέτρα για αποθησαύριση πλούτου. 

Το Nine Eleven και τα λάθη της δεκαετίας του 2000

Η αρνητική ελευθερία αιωρούνταν επίσης πάνω από λάθη της δεκαετίας του 2000. Αφού πέρασα μερικά ακόμη χρόνια στην Ανατολική Ευρώπη, μετακόμισα στο New Haven του Κονέκτικατ τον Σεπτέμβριο του 2001 για να ξεκινήσω την πρώτη μου πραγματική δουλειά στο Πανεπιστήμιο Yale. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 11ης Σεπτεμβρίου ήμουν ακόμη στη Νέα Υόρκη. Όταν αργότερα, ευρισκόμενος ήδη στο New Haven, έμαθα τι είχε συμβεί, ήθελα να επιστρέψω αμέσως, αλλά τα τρένα δεν κυκλοφορύσαν πια.

Την 11η Σεπτεμβρίου την παρουσίασαν ως κάτι πρωτοφανές, ως αυγή ενός νέου κόσμου στον οποίο η ελευθερία θα έπρεπε να θυσιαστεί για την ασφάλεια. Στο πρώτο μου μάθημα στο Γέιλ, μίλησα για την καταστροφή των Δίδυμων Πύργων υπό το φως των όσων είχα μάθει από ανατολικοευρωπαϊκά επεισόδια τρόμου και αντιτρόμου: Μια προβοκατόρικη ενέργεια λειτουργεί με επιτυχία, όταν ένας δρων παράγοντας λιγότερο ισχυρός ηθοποιός καταφέρνει να ξεσηκώσει και να στρέψει εναντίον του έναν πιο ισχυρό δρώντα παράγοντα. Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 ήταν αναμφίβολα από τις πιο επιτυχημένες προβοκατόρικες ενέργειες όλων των εποχών. Μετά, στους Αμερικανούς ειπώθηκε ότι οι δολοφόνοι «μισούν την ελευθερία», αλλά η αντίδρασή μας αφήνει να φανεί ότι εμείς οι ίδιοι το είχαμε καταλάβει λάθος. Το να παραχωρείς ελευθερία για να πάρεις ασφάλεια σήμαινε ότι έπαιρνες λιγότερο και από τα δύο. Η εισβολή στο Ιράκ το 2003 σκότωσε εκατοντάδες χιλιάδες Ιρακινούς και άφησε τις Ηνωμένες Πολιτείες πιο φτωχές, λιγότερο ασφαλείς και λιγότερο αξιόπιστες. Αυτός ο πόλεμος ήταν μια τυχοδιωκτική περιπέτεια με φόντο την αρνητική ελευθερία: Υπέθεταν ότι η απλή καταστροφή του ιρακινού κράτους και η διάλυση του κυβερνώντος κόμματος και του στρατού ότι θα οδηγούσε αυτόματα στον καπιταλισμό και στην δημοκρατία. Αλλά τα πράγματα δεν έγιναν έτσι. Ο πόλεμος ενίσχυσε το Ιράν και δημιούργησε μια σειρά από προβλήματα ασφάλειας που κράτησαν μέχρι τον νέο αιώνα.
Η παρανόησή μας για τη Ρωσία στις δεκαετίες του 1990 και του 2000 είχε και αυτή σχέση με την αρνητική ελευθερία. Το 1993, ο Ρώσος πρόεδρος Μπόρις Γέλτσιν διέλυσε βίαια το Ρωσικό Κοινοβούλιο. Στις ΗΠΑ, αυτό το γεγονός το είδαν ως κάτι απαραίτητο για να γίνει οικονομική μεταρρύθμιση. Στην πραγματικότητα, η συγκέντρωση της βιομηχανίας στη Σοβιετική Ένωση είχε εξελιχθεί σε καπιταλιστικό μονοπώλιο. Ελάχιστα άτομα ανέλαβαν τον έλεγχο των κερδοφόρων εταιρειών, με καταστροφικές συνέπειες. Μετά το 1999, ο επιλεγμένος από τον ίδιο τον Γέλτσιν διάδοχος του, ο Βλαντίμιρ Πούτιν, έγινε το αφεντικό των αφεντικών, εδραιώνοντας την εξουσία του με εργαλεία τον τρόμο και τους πολέμους. Σε όσους έβλεπαν μέσα από το πρίσμα της αρνητικής ελευθερίας, ο Πούτιν έμοιαζε με τεχνοκράτη που ενδιαφέρεται πρωτίστως για το χρήμα. Αυτοί υπέθεσαν  ότι η ευημερία θα έφερνε ορθολογισμό και ο ορθολογισμός θα έφερνε δημοκρατία. Αντίθετα, η ρωσική ολιγαρχία έφερε μια νέα πολιτική, μια εναλλακτική πολιτική, σε μια εποχή που – υποτίθεται - δεν θα υπήρχαν άλλες εναλλακτικές. Το 2004 ο Πούτιν προσπάθησε να νοθεύσει τις εκλογές στην Ουκρανία. Δέκα χρόνια αργότερα, η Ρωσία εισέβαλε στη νότια και στην ανατολική Ουκρανία. Πριν και κατά τη διάρκεια της εισβολής, η προπαγάνδα της Μόσχας συκοφάντησε την Ουκρανία και τους Ουκρανούς. Αυτή η προπαγανδιστική επίθεση δεν βασίστηκε σε κανένα ενοχοποιητικό στοιχείο ούτε σε κάποια ιδεολογία, αλλά μάλλον σε εκτιμήσεις για το τι θα προκαλούσε αρνητικά συναισθήματα στους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Έχοντας γνώση τι γνώμες είχαν οι άνθρωποι για τον κόσμο, η Ρωσία μπορούσε να στοχεύει επιλεκτικά σε συγκεκριμένα τρωτά σημεία. Οι ισχυρισμοί της Ρωσίας για την Ουκρανία ήταν άκρως αντιφατικοί: Δεν υπάρχει ουκρανική γλώσσα, αλλά το ουκρανικό κράτος υποχρεώνει τους πάντες να τη μιλούν. Το ουκρανικό κράτος δεν υπάρχει αλλά είναι καταπιεστικό. Όλοι οι Ουκρανοί είναι Ναζί, αλλά υπάρχουν εκεί και Εβραίοι, και γκέι. Ζούσα τότε στη Βιέννη και είχα επαφή με Ουκρανούς φίλους και συναδέλφους. Σοκαρίστηκα όταν είδα πόσο καλά λειτουργούσε η ρωσική προπαγάνδα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το απλό γεγονός ότι η Ρωσία είχε εισβάλει σε μια γειτονική χώρα, χάθηκε εντελώς στα social media.

Η Ρωσία του Πούτιν: Πώς από μια ιδέα της ελευθερίας προκύπτει μια ιδέα του φασισμού

Στη Ρωσία βλέπουμε σήμερα πώς από μια ιδέα της ελευθερίας, η οποία αφορά την απουσία φραγμών, γεννιέται μια ιδέα του φασισμού, στα πλαίσια της οποίας δεν υπάρχουν φραγμοί στις ιδιοτροπίες του ηγέτη. Η προπαγανδιστική θέση της Μόσχας - τίποτε δεν είναι αλήθεια και τίποτε δεν είναι καλό - δεν έγινε αντιληπτή ως απειλή. Η εισβολή στην Ουκρανία αποκάλυψε την πλάνη του οικονομικού ντετερμινισμού: Η ολιγαρχική Ρωσία ήταν μια επιθετική αυτοκρατορία, όχι μια εκκολαπτόμενη δημοκρατία. Όμως στους ανθρώπους που πίστευαν ότι η ελευθερία είναι μόνον αρνητική [απλή απουσία κάποιων πραγμάτων], ο ρωσικός μηδενισμός δεν φαινόταν επικίνδυνος. Φυσικά ήταν και παραείταν. Κάθε κενό γεγονότων και αξιών γεμίζει με θεάματα και πόλεμο. Ο φασιστικός χαρακτήρας του ρωσικού καθεστώτος θα έπρεπε να ήταν ξεκάθαρος πολύ πριν από την μεγάλη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022. Το παράδειγμα της Ρωσίας πρέπει να μας χρησιμεύσει ως προειδοποίηση. Όταν πιστεύουμε ότι εμείς, με την αφοσίωσή μας στην ελευθερία, είμαστε μια περίπτωση εξαιρετική, αυτή η υπερεκτίμηση του εαυτού μας γίνεται ύβρις, μάς κάνει ευάλωτους στην προπαγάνδα των τυράννων, οι οποίοι στοχεύουν στο αδύνατο σημείο μας, δηλαδή μας λένε αυτό που θέλουμε να ακούσουμε. Αν πιστεύουμε ότι η ελευθερία είναι κάτι αρνητικό, τότε βλέπουμε ως πρόβλημα μόνον τα εξωτερικά εμπόδια και ποτέ την δική μας ελαττωματική κρίση. Αυτά, ενώ στον 21ο αιώνα και ο καπιταλισμός των ΗΠΑ έχει εδώ και καιρό οδηγηθεί προς το μονοπώλιο, προς την συγκέντρωση του πλούτου και προς την παρακμή.
Όταν επέστρεψα στην Αμερική το 2014, μετά από ένα χρόνο στο εξωτερικό, έμεινα έκπληκτος (όπως και οι Ουκρανοί και Ρώσοι φίλοι μου) για το πόσο καλά λειτουργούσαν τα ρωσικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην αμερικανική πολιτική. Το γεγονός ότι οι Αμερικανοί εξαπατήθηκαν τότε από τους Ρώσους για την Ουκρανία ήταν ήδη αρκετά σοβαρό. Όμως το 2015 και το 2016, οι Αμερικανοί ξεγελάστηκαν και για ό,τι αφορούσε άλλους Αμερικανούς. Το 2016, ένας ολιγαρχικός υποψήφιος Πρόεδρος της Αμερικής κέρδισε με ρωσική βοήθεια. Ο Ντόναλντ Τραμπ, ο πειθήνιος προστατευόμενος του Πούτιν, είναι ήρωας της αρνητικής ελευθερίας, πλούσιος λόγω της υποφορολογημένης κληρονομιάς του και χωρίς κανέναν ενδοιασμό αρνείται ο,τιδήποτε του καταλογίζουν. Το 2018, ταξίδεψε στο Ελσίνκι και είπε στον κόσμο ότι εμπιστεύεται έναν Ρώσο δικτάτορα περισσότερο από τους Αμερικανούς συμβούλους του. Το 2019, προσπάθησε να εξαναγκάσει έναν εκλεγμένο πρόεδρο της Ουκρανίας να τον βοηθήσει σε μια εκστρατεία συκοφαντικής δυσφήμισης κατά του Τζο Μπάιντεν, του αντιπάλου του στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές. Όταν ο Τραμπ έχασε τις εκλογές το 2020, διέδωσε ψέματα για το αποτέλεσμα και προσπάθησε να κάνει πραξικόπημα για να παραμείνει στην εξουσία. Παρά την απαγόρευση του Συντάγματος να κατέχουν δημόσια αξιώματα υποκινητές ταραχών, ο Τραμπ είναι τώρα και πάλι υποψήφιος για την Προεδρία. Και έτσι κρατά ζωντανές τις ελπίδες του Πούτιν να κερδίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Πέρασε μισός αιώνας από την δεκαετία του 1970. Τότε είχαμε τα όνειρα της δημοκρατίας, και αυτά ήταν από το ίδιο υλικό, από το οποίο ήταν οι γεμάτες αυτοπεποίθηση προβλέψεις για το μέλλον στη δεκαετία του 1990. Και τώρα βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής. Το αν θα είμαστε ελεύθεροι θα εξαρτηθεί από εμάς. Όχι μόνο από το τι κάνουμε, αλλά και από το γιατί το κάνουμε: Δηλαδή από τα ιδανικά μας. Ο κόσμος στον οποίο η Ρωσία εισβάλλει και βασανίζει και η Αμερική δημιουργεί φτώχεια και εξευτελίζει, είναι ένας και ο αυτός κόσμος.
Η χώρα μου είναι και η χώρα των φυλακισμένων φοιτητών μου. Πίσω από την ύπαρξή μου στο Yale και την ύπαρξή τους στη φυλακή υπάρχει μια υπέρτερη λογική. Η δημοκρατία των ΗΠΑ, η οποία γιόρτασε τα 200 χρόνια της το 1976, ήταν ήδη τότε «σε καλό δρόμο» για να φτάσει να φυλακίζει περισσότερους πολίτες της σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη χώρα, και μάλιστα για ρατσιστικούς λόγους. Το γεγονός ότι έχω μόνον το ένα πέμπτο των πιθανοτήτων να πάω στη φυλακή σε σύγκριση με έναν μαύρο, δεν έχει καμία σχέση με την αξία μου.
Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία έχει γίνει μια φασιστική αυτοκρατορία που διαπράττει γενοκτονία για λόγους πολλούς, αλλά ένας από αυτούς τους λόγους είναι η αρνητική ελευθερία. Αυτή η άποψη περί ελευθερίας μας δυσκολεύει να δούμε την ολιγαρχία ως το ακριβώς αντίθετο της ελευθερίας (και όχι ως παρενέργεια αυτής της αρνητικής ελευθερίας) ή να φανταστούμε ότι ο Πούτιν είναι φασίστας (και όχι απλώς ένας τεχνοκράτης που επιζητεί τον πλούτο). Εν τω μεταξύ, η Αμερική έχει γίνει μια ελαττωματική δημοκρατία, η οποία για πολλούς λόγους απειλείται από την ολιγαρχία και τον φασισμό· όμως,΄ένας από αυτούς τους λόγους είναι και πάλι η αρνητική ελευθερία. Αυτή μας κάνει να πιστεύουμε ότι θα λύσουμε όλα τα προβλήματά μας με το να τα ιδιωτικοποιήσουμε, ενώ στην πραγματικότητα το μόνο που πετυχαίνουμε έτσι είναι να χωριζόμαστε ο ένας από τον άλλον.

O Timothy D. Snyder (1969, Οχάιο) διδάσκει ιστορία στο πανεπιστήμιο του Yale. Ερευνά ιδιαίτερα την ιστορία της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης στον 20ού αιώνα, καθώς και το Ολοκαύτωμα. Ερευνητικό έργο και διδασκαλία στο Centre Nationale des Recherches Scientifiques, Παρίσι και στο Πανεπιστήμιο Harvard (Olin Institute for Strategic Studies και Harvard’s Center for International Affairs. Επίσης είναι μόνιμος εταίρος στο Institute for Human Sciences, Βιέννη. Βραβείο Χάννα Άρεντ 2013.

Αρθρογραφεί στις εφημερίδες και περιοδικά International Herald Tribune, The Nation, New York Review of Books, Times Literary Supplement, The New Republic, Eurozine, Tygodnik Powszechny, the Chicago Tribune και Christian Science Monitor.

Ο Τίμοθι Σνάιντερ έχει αποκληθεί «ο κορυφαίος ερμηνευτής των σκοτεινών μας καιρών». Μόνον λίγοι σοφοί σαν αυτόν έχουν περισσότερους από μισό εκατομμύριο ακολούθους στο X και γράφουν βιβλία τα οποία μεταφράζονται σε δύο δωδεκάδες γλώσσες. Το παγκόσμιο μπεστ σέλερ του On Tyranny έχει ενθαρρύνει εκατομμύρια ανθρώπους στην Ουάσιγκτον, στο Κίεβο και στο Χονγκ Κονγκ να υπερασπιστούν την ελευθερία και, αν χρειαστεί, να αντισταθούν. 

Είναι ο συγγραφέας πολλών βιβλίων με θέμα την ιστορία της Ευρώπης, μεταξύ αυτών Bloodlands, Europe Between Hitler and Stalin (2010) και Black Earth, The Holocaust as History and Warning  (2015), ήδη μεταφρασμένα σε 20 γλώσσες. Επίσης Thinking the 20th Century (μαζί με τον Tony Judt, 2011), The Red Prince: The Secret Lives of A Habsburg Archduke (2008), Stalinism and Europe: Terror, War, and Domination 1937-1947 (επιμέλεια, μαζί με τον Ray Brandon), On Tyranny: Twenty Lessons from the Twentieth Century (2017)

Ελληνικά: Η δική μας ασθένεια (Στερέωμα 2022),Ο δρόμος προς την ανελευθερία - Ρωσία, Ευρώπη, Αμερική (εκδ. Κυριάκος Παπαδόπουλος 2018), Απέναντι στην
τυραννία (Κυριάκος Παπαδόπουλος 2017), Σκέψεις για τον εικοστό αιώνα (με τον Tony Judt, Αλεξάνδρεια 2017), Αιματοβαμμένες χώρες - Η Ευρώπη μεταξύ Χίτλερ και Στάλιν (Κυριάκος Παπαδόπουλος 2017), Τα Βαλκάνια ως Ευρώπη - 1821-1914 (επιμ., με την Katherine Younger, εκδ. Επίκεντρο, 2021)

 

Ο προσωπικός ιστοχώρος του Timothy D. Snyder

 

Timothy Snyder στο Institute for Human Sciences, Βιέννη

Στον ιστοχώρο Κρίση και Κριτική:  

  

Timothy Snyder: «Ο Θεός είναι Ρώσος», Ιβάν Ιλίν, ένας ακόμη φιλόσοφος στην υπηρεσία του απολυταρχισμού - Από τον Τσάρο και το 1917 έως το κλεπτοκρατικό κράτος

 

Timothy Snyder: «Έχουμε προθεσμία ενός χρόνου το πολύ για να υπερασπιστούμε τη δημοκρατία στις ΗΠΑ»

 

«Να φοβάστε την καταστροφή του κράτους»!  Μια συνέντευξη με τον Timothy Snyder (Α΄)  - ...και της Ευρωπαϊκής Ένωσης! (μέρος Β΄)   

 

 

 

Albrecht von Lucke: Ο καιρός των τεράτων και η εποχή της καταστροφής  

   

«First we took Manhattan, then we take Berlin» Πολιτικές που αυξάνουν την κοινωνική ανισότητα είναι δηλητήριο για την δημοκρατία

 

Micha Brumlik: Από το προλεταριάτο στον όχλο. Το νέο αντιδραστικό κοινωνικό υποκείμενο και ο βοναπαρτισμός α λα Τραμπ

 

Οι πολιτισμικοί πόλεμοι και η ατζέντα της δημόσιας συζήτησης και της πολιτικής - «Woke Αριστερά» & «αντισυστημική Δεξιά»

 

Albrecht von Lucke: Πάλη για την ηγεμονία: Ποιός έχει την εξουσία να ορίζει για ποιούς λόγους να αγανακτούμε; Διαμαρτυρία για το κλίμα & διαμαρτυρία ενάντια στη διαμαρτυρία (Απρίλιος 2019)

Αγώνες για αναγνώριση σε εποχή κρίσης και αποτυχίας: Σε ποιους αναγνωρίζονται αξίες και δικαιώματα; Τί λογής αξίες, ποια δικαιώματα; 

 

Albrecht von Lucke: Οπισθοχώρηση και οχύρωση στο εθνικό κράτος; Ή «ανοιχτά σύνορα για όλους», χωρίς τόπο οικείο για κανέναν; Δύο εξίσου αδιέξοδες πολιτικές  (Σεπτέμβριος 2018)

  

Axel Springer SE, Politico, ρωσικό πετρέλαιο, ορυκτά καύσιμα - «Στόλοι φαντάσματα» και η ελληνική «βαριά βιομηχανία»

 

Η Διακυβέρνηση στην ΕΕ - Σε καιρό Ουκρανικού πολέμου και κλιματικής κρίσης  

 

Γιάννης Βούλγαρης: Ευρώπη - Ένα ανοιχτό στοίχημα

 

Marc Lilla: Το σκυλί που δεν γαύγισε - Η εξαφάνιση του πολίτη, οι πολιτικές των ταυτοτήτων στις ΗΠΑ και τι μπορούν να διδαχτούν οι Ευρωπαίοι

 

Μαλθακότητα και δικαιωματισμός; Παρακμή της Δύσης; Ή κοινωνία των πολιτών χωρίς πολίτες;