Τότε συμβαίνει αυτό που στην τεχνική κατά κανόνα δεν συμβαίνει: Η τεχνική δεν λειτουργεί και έτσι χάνεται ο έλεγχος [...] Και φυσικά αυτό συνοδεύεται από έναν «κατακλυσμό παράπλευρων επιπτώσεων», σύμφωνα με τη φράση του Γερμανού κοινωνιολόγου Νίκλας Λούμαν (Niklas Luhmann).Χάουκε Μπρούνκχορστ (Hauke Brunkhorst, 2012)
 |
| H «παράπλευρη επίπτωση», ένα χρόνο μετά την πλημμύρα |
Λίγες ημέρες μετά την πλημμύρα του αιώνα στη Θεσσαλία (4 Σεπτεμβρίου 2023), σ' αυτόν εδώ τον ιστοχώρο γραφόταν τα εξής:
Αν το δεί κανείς στρατηγικά, σκεπτόμενος τη μακρά διάρκεια, η αποξήρανση της λίμνης Κάρλα το 1962 (η τελευταία μεγάλη αποξήρανση εν Ελλάδι), ήταν μια γιγαντιαία τρύπα στο νερό, ανορθολογισμός με ψευδοεπιστημονικό προσωπείο υπερφορτωμένος με ψηφοθηρικές προσδοκίες των μεταπολεμικών Μαυρογιαλούρων.
Τι συνέβη αμέσως μετά το πέρασμα του Ντάνιελ; Η διαμόρφωση του εδάφους οδηγεί τα νερά ενός συγκεκριμένου τμήματος της Δυτικο-Θεσσαλικής λεκάνης απορροής στον φυσικό τους αποθετήρα, ο οποίος όμως είχε καταργηθεί με την αποξήρανση της λίμνης το 1962. Η πλημμύρα μάλλον κατέστρεψε το αποστραγγιστικό δίκτυο, που διατηρούσε «στεγνά» τα εδάφη της αποξηραμένης περιοχής. Έτσι το νερό επέστρεψε εκεί που κατέληγε πριν την αποξήρανση του 1962. Επεκτάθηκε όμως και σε ευρύτερες περιοχές, πέρα από τα πριν το 1962 όρια της Κάρλας επειδή με την πλημμύρα υπάρχει πλεόνασμα νερού που συνεχίζει να διαφεύγει από τον Πηνειό. Ο Πηνειός αδυνατεί να κρατήσει όλο το νερό στην κοίτη του ή έστω στην πλημμυρική ζώνη του, εκτός των άλλων και επειδή οι παρεμβάσεις για αλλαγή χρήσης (μπαζώματα) έχουν στενέψει όχι μόνον την πλημμυρική ζώνη του, αλλά και την ίδια την κοίτη.
Λύσεις που βραχυπρόθεσμα φαίνονται «ορθολογικές», «αποδοτικές», «αναπτυξιακές», όπως π.χ. φαινόταν η αποξήρανση της λίμνης Κάρλας με τα μάτια της δεκαετίας του 1960, μακροπρόθεσμα αποδεικνύονται άκρως ανορθολογικές. Το δίλλημα είναι τώρα άν θα ανακατασκευαστεί το αποστραγγιστικό δίκτυο (με το αντίστοιχο κόστος) ή θα καταργηθεί οριστικά (φυσικά με απώλεια των τεχνητά δημιουργημένων καλλιεργήσιμων εκτάσεων, οι οποίες θα πρέπει να αντικατασταθούν με άλλες).
Εξίσου «στρατηγικά άτοπο» ήταν και το (ευτυχώς ματαιωμένο) εγχείρημα εκτροπής του Αχελώου, το οποίο φιλοδοξούσε να φέρει νερό «εκ των έξω» σε πεδιάδα - ενιαία λεκάνη απορροής ευεπίφορη σε πλημμύρες, αντί να εφαρμοστούν λύσεις βιώσιμης χρήσης των υδατικών αποθεμάτων της τεράστιας Θεσσαλικής λεκάνης απορροής. Η οποία έχει (στην πράξη) μία και μόνη τελική οδό εξόδου προς τη θάλασσα, τον Πηνειό μέσω Τεμπών και του Δέλτα του στην περιοχή Στομίου.
Πρόκειται για ακόμη πιο τραγική ειρωνεία, που φωτίζεται από το σκοτεινό φώς τούτης της καταστροφής. Πριν μερικά χρόνια το ζήτημα ήταν άν θα εκτραπούν νερά του Αχελώου στη Θεσσαλική Πεδιάδα, με δεδομένο ότι για το ισχύον μοντέλο γεωργίας με τις συγκεκριμένες υδρόφιλες καλλιέργειες (πολύ καλαμπόκι, πολύ βαμβάκι) τα διαθέσιμα νερά για άρδευση που μπορούσαν να ληφθούν από ποτάμια του Θεσσαλικού Κάμπου, σύν από πηγές και γεωτρήσεις, ήταν ελλειμματικά. Και τώρα ο Θεσσαλικός Κάμπος σκεπάστηκε από τα νερά των δικών του ποταμών.
Τι συνέβη αμέσως μετά το πέρασμα του Ντάνιελ; Η διαμόρφωση του εδάφους οδηγεί τα νερά ενός συγκεκριμένου τμήματος της Δυτικο-Θεσσαλικής λεκάνης απορροής στον φυσικό τους αποθετήρα, ο οποίος όμως είχε καταργηθεί με την αποξήρανση της λίμνης το 1962. Η πλημμύρα μάλλον κατέστρεψε το αποστραγγιστικό δίκτυο, που διατηρούσε «στεγνά» τα εδάφη της αποξηραμένης περιοχής. Έτσι το νερό επέστρεψε εκεί που κατέληγε πριν την αποξήρανση του 1962. Επεκτάθηκε όμως και σε ευρύτερες περιοχές, πέρα από τα πριν το 1962 όρια της Κάρλας επειδή με την πλημμύρα υπάρχει πλεόνασμα νερού που συνεχίζει να διαφεύγει από τον Πηνειό. Ο Πηνειός αδυνατεί να κρατήσει όλο το νερό στην κοίτη του ή έστω στην πλημμυρική ζώνη του, εκτός των άλλων και επειδή οι παρεμβάσεις για αλλαγή χρήσης (μπαζώματα) έχουν στενέψει όχι μόνον την πλημμυρική ζώνη του, αλλά και την ίδια την κοίτη.
Λύσεις που βραχυπρόθεσμα φαίνονται «ορθολογικές», «αποδοτικές», «αναπτυξιακές», όπως π.χ. φαινόταν η αποξήρανση της λίμνης Κάρλας με τα μάτια της δεκαετίας του 1960, μακροπρόθεσμα αποδεικνύονται άκρως ανορθολογικές. Το δίλλημα είναι τώρα άν θα ανακατασκευαστεί το αποστραγγιστικό δίκτυο (με το αντίστοιχο κόστος) ή θα καταργηθεί οριστικά (φυσικά με απώλεια των τεχνητά δημιουργημένων καλλιεργήσιμων εκτάσεων, οι οποίες θα πρέπει να αντικατασταθούν με άλλες).
Εξίσου «στρατηγικά άτοπο» ήταν και το (ευτυχώς ματαιωμένο) εγχείρημα εκτροπής του Αχελώου, το οποίο φιλοδοξούσε να φέρει νερό «εκ των έξω» σε πεδιάδα - ενιαία λεκάνη απορροής ευεπίφορη σε πλημμύρες, αντί να εφαρμοστούν λύσεις βιώσιμης χρήσης των υδατικών αποθεμάτων της τεράστιας Θεσσαλικής λεκάνης απορροής. Η οποία έχει (στην πράξη) μία και μόνη τελική οδό εξόδου προς τη θάλασσα, τον Πηνειό μέσω Τεμπών και του Δέλτα του στην περιοχή Στομίου.
Πρόκειται για ακόμη πιο τραγική ειρωνεία, που φωτίζεται από το σκοτεινό φώς τούτης της καταστροφής. Πριν μερικά χρόνια το ζήτημα ήταν άν θα εκτραπούν νερά του Αχελώου στη Θεσσαλική Πεδιάδα, με δεδομένο ότι για το ισχύον μοντέλο γεωργίας με τις συγκεκριμένες υδρόφιλες καλλιέργειες (πολύ καλαμπόκι, πολύ βαμβάκι) τα διαθέσιμα νερά για άρδευση που μπορούσαν να ληφθούν από ποτάμια του Θεσσαλικού Κάμπου, σύν από πηγές και γεωτρήσεις, ήταν ελλειμματικά. Και τώρα ο Θεσσαλικός Κάμπος σκεπάστηκε από τα νερά των δικών του ποταμών.
(Μίλησε κανείς για ανθεκτικότητα; - στο κείμενο «Επιτελείο σε κυκλώνα, αριστεροί σε βέρτιγκο». 21 Σεπτεμβρίου 2013)
Επελέγη ως λύση να αποξηρανθεί και πάλι το μεγαλύτερο μέρος της λίμνης Κάρλα, την οποία είχε ξαναφτιάξει η πλημμύρα. Τα νερά της λίμνης οδηγούνται με κανάλι αποστράγγισης σε έναν χείμαρρο και τελικά στον Παγασητικό Κόλπο, με εκβολή κοντά στο λιμάνι του Βόλου.
Ποιό είναι το πιο πιθανό σενάριο για τον θάνατο εκατοντάδων τόννων ψαριών, ποσότητα που αντιστοιχεί σε πολλές εκατοντάδες χιλιάδες ή και εκατομμύρια ψάρια του γλυκού νερού;
Τα ψάρια της λίμνης, όσο καιρό άντεχαν, κατέβαιναν πιο βαθιά προς τον πυθμένα της προσπαθώντας να μη παρασυρθούν στο κανάλι. Μέσα στον καύσωνα του Ιουλίου και Αυγούστου, με την αποστράγγιση και την εξάτμιση να συνεργούν, όσο πιο πολύ περιοριζόταν ο εναπομένων όγκος του νερού στη λίμνη, το νερό υπερθερμαίνονταν όλο και περισσότερο και το διαλυμένο στο νερό οξυγόνο λιγόστευε διαρκώς.
Εξαιτίας της έλλειψης οξυγόνου, τα ψάρια είτε πέθαναν ήδη μέσα στη λίμνη και τα παρέσυρε το ρεύμα του νερού νεκρά, είτε έχαναν δυνάμεις και ζωντανά ακόμη, αλλά μη μπορώντας πια να κολυμπήσουν αντίθετα στο ρεύμα, παρασύρονταν προς το κανάλι και αυτό τα οδηγούσε στον Παγασητικό. Εκεί πέθαναν μόλις έφθασαν στο αλμυρό νερό της θάλασσας. Τα ψάρια του γλυκού νερού δεν μπορούν να επιβιώσουν στη θάλασσα.
Τώρα, αρμόδιοι και μη αρμόδιοι, ανίδεοι και ειδήμονες απορούν και αγανακτούν για την «παράπλευρη επίπτωση» της πλημμυρικής καταστροφής. Ένα πράγμα αδυνατούν να καταλάβουν: Λύσεις, μέσα και εργαλεία που από οπτική γωνία βραχυπρόθεσμη φαίνονται «ορθολογικά», «επιστημονικά άρτια» και «ευεργετικά», μακροπρόθεσμα ή και μεσοπρόθεσμα μπορεί να αποδειχθούν ανορθολογικά, εντελώς αστήρικτα από επιστημονική άποψη και καταστροφικά. Συνήθως αυτό συμβαίνει επειδή είναι ανορθολογικοί οι ίδιοι οι σκοποί που υπηρετούν αυτά τα μέσα...
Γ. Ρ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου