Τομά Πικετί: Για μια Ευρώπη γεωπολιτικά ισχυρή, ούτε αφελή, ούτε μιλιταριστική

© Thomas Piketty - For a geopolitical Europe, not naïve nor militaristic, Le Monde - Le blog de Thomas Piketty, 11.Ιουνίου 2024

 

Όπως ήταν αναμενόμενο, στις συζητήσεις λίγο πριν από τις ευρωεκλογές του 2024, ιδιαίτερα αξιοσημείωτα ήταν τα γεωπολιτικά ζητήματα: Οι πόλεμοι στην Ουκρανία και στη Γάζα, οι αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ της Δύσης και του μπλοκ Κίνας-Ρωσίας, το οποίο έχει θέσει ως στόχο το να αυξήσει την επιρροή του στον Νότο και να αυξήσει τα μέλη της ομάδας BRICS+ (Βραζιλία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική, Ρωσία, στα οποία προστέθηκαν τώρα η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αιθιοπία και το Ιράν).

Μερικοί ισχυρίζονται ότι οι συνέπειες είναι προφανείς: Το μέλλον της Ευρώπης θα έχει περισσότερο χακί χρώμα. Αντιμέτωπη με τη ρωσική απειλή, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) δεν έχει άλλη επιλογή από το να δυναμώσει τις στρατιωτικές της δυνάμεις και να αυξήσει έντονα τις στρατιωτικές της δαπάνες, τις οποίες ορισμένοι θα ήθελαν να αυξηθούν από τα σημερινά επίπεδα 1,5 - 2 % του εθνικού εισοδήματος στο 3 %, ή ακόμη και στο 4 %.

Ωστόσο τίποτε δεν δηλώνει ότι μια τέτοια προοπτική είναι ρεαλιστική ή και επιθυμητή. Πρώτον, επειδή οι στρατιωτικοί προϋπολογισμοί της όλης Δύσης είναι ήδη σημαντικοί και μπορούν να επωφεληθούν από μια καλύτερη χρήση των ήδη υπαρχόντων πόρων. Δεύτερον, γιατί θα ήταν προτιμότερο η Ευρώπη να θέσει τον πλούτο και τη δύναμή της στην υπηρεσία κοινωνικών, εκπαιδευτικών, επιστημονικών και κλιματικών στόχων. Τέλος, και πιο σημαντικό, επειδή η Ευρώπη πρέπει να προσπαθήσει να επηρεάσει άλλες χώρες μέσω οικονομικών και χρηματοπιστωτικών κυρώσεων, με την ισχύ του νόμου και με την κοινωνική δικαιοσύνη και όχι με στρατιωτικά μέσα. Αντί να πέφτει στους πειρασμούς μιας γεωπολιτικής επικεντρωμένης αποκλειστικά μόνον στην άμυνα με στρατιωτικά μέσα, η Ευρώπη πρέπει να εφεύρει μια κοινωνική, οικονομική και κλιματική γεωπολιτική.

Ας ξεκινήσουμε με την υπενθύμιση ότι συλλογικά, οι χώρες του Οργανισμού Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) είναι πολύ πιο ισχυρές οικονομικά και στρατιωτικά από τη Ρωσία. Το συνδυασμένο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν τους είναι 10 φορές υψηλότερο και οι αεροπορικές τους δυνάμεις είναι πέντε φορές μεγαλύτερες. Το πρόβλημα είναι ότι το ΝΑΤΟ αποφάσισε να αφήσει τη Ρωσία να βομβαρδίζει το ουκρανικό έδαφος όσο θέλει, συμπεριλαμβανομένων των σφαγών αμάχων και της καταστροφής κατοικιών και ενεργειακών υποδομών.
Με τις αεροπορικές δυνατότητες που έχει στη διάθεσή του, το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να αποφασίσει να επιβάλει ζώνη απαγόρευσης πτήσεων πάνω από την Ουκρανία. Εφόσον στόχος είναι η υπεράσπιση του ουκρανικού εδάφους και με κανέναν τρόπο μια επίθεση στο ρωσικό έδαφος, μια τέτοια κινητοποίηση τόσο των ανθρώπινων όσο και των υλικών πόρων του ΝΑΤΟ θα ήταν θεμιτή. Ο δανεισμός λίγων αεροσκαφών ή αντιαεροπορικών συστοιχιών στην Ουκρανία δεν είναι επαρκές μέτρο, καθώς χρειάζονται χρόνια για την εκπαίδευση ειδικευμένων πιλότων και άλλου προσωπικού. Σε κάθε περίπτωση, η Ουκρανία θα παραμείνει με το τεράστιο δημογραφικό της μειονέκτημα σε σύγκριση με τη Ρωσία.
Η στρατηγική απόφαση για μια άμεση επέμβαση είναι ομολογουμένως δύσκολη: Δεν θα σήμαινε τίποτα λιγότερο από την υπεράσπιση της Ουκρανίας, όπως ακριβώς υποχρεώνεται να κάνει το ΝΑΤΟ σε περίπτωση εξωτερικής επίθεσης σε μια από τις χώρες-μέλη του. Όμως είναι γεγονός ότι η ίδια στρατηγική απόφαση θα ήταν εξίσου δύσκολη ακόμη και αν το ΝΑΤΟ είχε 10 φορές περισσότερα αεροσκάφη από τη Ρωσία και όχι 5 φορές περισσότερα, που έχει τώρα. Από τη στιγμή που χαράξουν αυτή την κόκκινη γραμμή, οι χώρες της Δύσης θα μπορούσαν επίσης να ανοίξουν την πόρτα για νόμιμες, δημοκρατικές πολιτικές διαδικασίες στα αμφισβητούμενα εδάφη της Κριμαίας και του Ντονμπάς.

Ας συνοψίσουμε: Η πραγματική πρόκληση δεν είναι να αυξηθούν έντονα οι στρατιωτικοί προϋπολογισμοί των χωρών της Δύσης - είναι ήδη σημαντικά μεγάλοι - αλλά το να ξέρουμε πώς να τους αξιοποιήσουμε. Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στα οικονομικά, αλλά στη λήψη αποφάσεων. Όσον αφορά τους οικονομικούς πόρους, θα ήταν προς το συμφέρον της ΕΕ να επενδύσει πρόσθετους πόρους στην υγεία, την κατάρτιση σε όλα τα επίπεδα, την επιστημονική έρευνα, τις μεταφορές και τις ενεργειακές υποδομές, στη στέγαση, την ενεργειακά αποδοτική ανακαίνιση των κτιρίων, στη βιώσιμη γεωργία και την απαλλαγή από τα ορυκτά καύσιμα, με κοινωνική δικαιοσύνη και προς όφελος της μεσαίας και της εργατικής τάξης.
Χάρις στους κοινωνικούς αγώνες του 20ου αιώνα, η Ευρώπη διαθέτει ήδη την καλύτερη πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια υγειονομική περίθαλψη και το καλύτερο σύστημα δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης στον κόσμο. Και στους δύο τομείς είναι πολύ μπροστά από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στον 21ο αιώνα, η Ευρώπη πρέπει να έχει και τα καλύτερα πανεπιστήμια στον πλανήτη. Η Γαλλία, η Γερμανία και οι άλλοι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους έχουν τους οικονομικούς πόρους που απαιτούνται για να κάνουν επιτέλους μια τέτοια επιλογή· ωστόσο δεν κάνουν τίποτε, από ιδεολογία και ασχετωσύνη. Η κατάσταση είναι άκρως παράλογη στη Γαλλία, όπου οι δαπάνες ανά σπουδαστή AEI έχουν μειωθεί κατά 15 % τα τελευταία 10 χρόνια, σε αντίθεση με όλες τις ιστορικές τάσεις.

Για να αυξήσει την επιρροή της στον κόσμο, η Ευρώπη πρέπει πρώτα και κύρια να προωθήσει και να τελειοποιήσει το κοινωνικό, οικονομικό και δημοκρατικό της μοντέλο. Για να επηρεάσει άλλες χώρες, δεν πρέπει να βασίζεται στη διπλωματία των κανονιοφόρων (η οποία χρησιμοποιήθηκε ευρέως και καταχρηστικά από το 1492 έως το 1962) και την ανωτερότητα των στρατιωτικών της μέσων (εκτός από αυστηρά αμυντικούς σκοπούς), αλλά σε εργαλεία που συνάδουν με το κοινωνικό της μοντέλο. Υπάρχουν φυσικά οι κλασικές εμπορικές κυρώσεις, οι οποίες πρέπει να επανεισαχθούν επειγόντως στο πολιτικό ρεπερτόριο.
Δεν έχει νόημα να επιμένουμε στο απόλυτα ελεύθερο εμπόριο με την Κίνα, τη στιγμή που εισάγουμε χωρίς ουσιαστικό περιορισμό τις δικές της εκπομπές άνθρακα (ο μικροσκοπικός φόρος άνθρακα στα σύνορα της ΕΕ δεν αλλάζει τίποτε) ή παρακολουθούμε αμέτοχοι πώς το κινεζικό καθεστώς καταστρέφει μπροστά στα μάτια μας την δημοκρατία με ελεύθερες εκλογές στο Χονγκ Κονγκ. Χρειάζεται επίσης να αναπτύξουμε και στην Ευρώπη νέους τύπους οικονομικών κυρώσεων που θα στοχοποιούν τις ελίτ ορισμένων χωρών, να δημιουργήσουμε ένα πραγματικό παγκόσμιο χρηματοοικονομικό μητρώο και να οικοδομήσουμε μέτρα που μπορούν να αποκλείουν τα συστήματα πληρωμών, όπως ήδη εφαρμόζονται στις ΗΠΑ για την επιβολή μέτρων καταπολέμησης του ξεπλύματος εσόδων προερχόμενων από παράνομες δραστηριότητες.
Η Ευρώπη πρέπει επειγόντως να δεσμεύσει τα 200 δισεκατομμύρια ευρώ ρωσικών δημόσιων περιουσιακών στοιχείων που βρίσκονται στην επικράτειά της και να κάνει το ίδιο με τα ιδιωτικά ρωσικά περιουσιακά στοιχεία (ύψους μεταξύ 500 δισεκατομμυρίων ευρώ και 1 τρισεκατομμυρίου ευρώ, ανάλογα με τις εκτιμήσεις). Η πεισματική επιμονή στην ιερότητα της οικονομικής ορθοδοξίας και στην ιερότητα της ολιγαρχικής ιδιοκτησίας (όσο παράνομη κι αν είναι, αρκεί που είναι κερδοφόρα), είναι μια στάση που δεν έσωσε την ευρωπαϊκή Μπελ Επόκ της εποχής 1870-1914 από την καταστροφή που ακολούθησε [ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Μεγάλη Κρίση του 1929 και τελικά ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος]. Όσο κάνει αυτό, η Ευρώπη γυρνά την πλάτη στη δική της ιστορία, υπονομεύει τη διεθνή ηθική αξιοπιστία της και καταδικάζει τον εαυτό της να είναι γεωπολιτικός νάνος.